Βάσω Γιαννακοπούλου
Πανεπιστήμιο Κύπρου
Από το κείμενο στη σκηνή: το θεατρικό κείμενο ως έργο υπό διαμόρφωση στην πορεία προς τη σκηνική του αναπαράσταση
Περίληψη
Στη διαδικασία προετοιμασίας μιας θεατρικής παράστασης εμπλέκονται μια σειρά από διαμεσολαβητές, ένας εκ των οποίων είναι και ο μεταφραστής, στην περίπτωση που το πρωτότυπο έχει γραφτεί σε γλώσσα διαφορετική από αυτήν της παράστασης. Οι διαμεσολαβητές αυτοί αναγκαστικά δημιουργούν στην πορεία από το κείμενο ως την παράσταση μια αλυσίδα αλληλένδετων και αλληλοτροφοδοτούμενων κρίκων που συχνά δεν συμπίπτουν στο χώρο ή τον χρόνο, αλλά που υποχρεωτικά επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα που προσλαμβάνει ο θεατής στο τελικό στάδιο της παράστασης. Από τον αρχικό συγγραφέα, τον μεταφραστή, το σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς, μέχρι να φτάσει στο θεατή και τους κριτικούς σε επίπεδο πρόσληψης, το κείμενο επηρεάζεται από το κοινωνικο-ιστορικό περιβάλλον, αλλά και από την ιδιαίτερη ματιά των διαμεσολαβητών αυτών. Οι διαμεσολαβητές χαρακτηρίζονται από διαφορετικό βαθμό αυτενέργειας, αλλά και ο βαθμός εκτίμησηςτης δημιουργικότητάς τους διαφέρει σημαντικά, πράγμα που επίσης σχετίζεται με το βαθμό αυτενέργειας που τους επιτρέπεται. Ενώ για παράδειγμα είναι όχι μόνο αποδεκτή, αλλά και επιθυμητή η δημιουργική επαναπροσέγγιση θεατρικών έργων στο επίπεδο της σκηνοθεσίας, ο ρόλος για τον μεταφραστή είναι αυτός του αόρατου φορέα του νοήματος του πρωτοτύπου, που ιδανικά δεν θα έπρεπε καν να υπάρχει. Η έννοια, όμως, της ισοδυναμίας έχει προ πολλού αμφισβητηθεί ως προβληματική και η έννοια της πιστότητας έχει επίσης σχετικοποιηθεί. Κάθε κείμενο, είτε πρωτότυπο, είτε μεταφρασμένο, φέρει υποχρεωτικά στοιχεία του γράφοντος. Η ανακοίνωση θα προσπαθήσει να αναζητήσει τα όρια μεταξύ συνειδητών και ασυνείδητων παρεμβάσεων στο πρωτότυπο και μεταξύ μετάφρασης και διασκευής. Επίσης θα επιχειρηθεί να διερευνηθεί ο ρόλος και οι υποχρεώσεις του θεατρικού μεταφραστή που μεταφράζει για παράσταση είτε ως ατομική ανάθεση, είτε στα πλαίσια συνεργατικής μετάφρασης. Τέλος, θα γίνει προσπάθεια να κατηγοριοποιηθούν οι μετατοπίσεις που δυνάμει συμβαίνουν όταν ένα θεατρικό κείμενο διασχίζει τα γλωσσικά, ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά όρια στην πορεία του προς την παράσταση.
Λέξεις κλειδιά: θεατρική μετάφραση, διασκευή, διακειμενικότητα, διαμεσολάβηση, σημειωτική του θεάτρου, theatre translation, adaptation, intertextuality, mediation, theatre semiotics
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Bassnett, Susan. (1991). “Translating for the Theatre, The Case Against Performability”. TTR : traduction, terminologie, rédaction, vol. 4, n° 1, 1991, p. 99-111.
- Bassnett-McGuire, Susan (1985). “Ways Through the Labirynth Strategies and Methods for Translating Theatre Texts” in Theo Hermans (ed). The Manipulation of Literature. Studies in Literary Translation. London & Sydney: Croom Helm. 87-102.
- Hermans (1996) “The Translator’s Voice in Translated Narrative”. Target 8: 1. 23-48.
- Espasa, Eva (2000). “Performability in Translation Speakability? Playability? Or just Saleability? in Upton, Carole-Anne (ed.). Moving Target Theatre Translation and Cultural Relocation. Manchester: St. Jerome. 49-62.
- Pavis, Patrice (1992/2005). Theatre at the Crossroads of Culture. Loren Kruger (trans.). London and New York: Routledge.
- Venuti, Lawrence. (1995/2004). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London and New York: Routledge.
- Zatlin, Phyllis (2006). Theatrical Translation and Film Adaptation. A Practitioner’s View. Clevedon, Buffalo, Toronto: Multilingual Matters.
Σύντομο βιογραφικό
Η Βάσω Γιαννακοπούλου είναι Λέκτορας Λογοτεχνικής Μετάφρασης στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Πρόσφατη δημοσίευσή της αποτελεί το Balasopoulos, Antonis and Yannakopoulou, Vasso (2016). “Suspicorenimeamgentemagraecisoriginemduxisse”: Translating Utopia in Greek” in Utopian Studies, 327:2, 2016, 308-322, που αφορά την πρόσληψη της Ουτοπίας του Τόμας Μορστηνελληνική. Τον Νοέμβριο 2017 διοργανώνει συνέδριο για τη διασημειωτική μετάφραση με τίτλο “Intersemiotic Translation, Adaptation, Transposition: Saying Almost the SameThing?” το οποίο θα εστιάσει σε θεωρητικές προσεγγίσεις πάνω στη διασημειωτική μετάφραση από την οπτική τριών επιστημών που ασχολούνται με αυτήν, και συγκεκριμένα των Μεταφραστικών Σπουδών, των Σπουδών Διασκευών και της Σημειωτικής. Τα ακαδημαϊκά της ενδιαφέροντα συμπεριλαμβάνουν την ιστορία και την κοινωνιολογία της μετάφρασης, την πρόσληψη του Σαίξπηρ, τη θεατρική μετάφραση, καθώς και τη διασημειωτική μετάφραση και ιδιαίτερα τη μετάφραση των κόμικ.