Περιλήψεις

Virginia López Recio
Universidad de Granada
vilopez100@hotmail.com

Ανθολογίες ελληνικής ποίησης στον ισπανόφωνο κόσμο.
Μια αποτίμηση και προοπτικές σήμερα.

Από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα έχουν κυκλοφορήσει αρκετές ανθολογίες ελληνικής ποίησης στον ισπανόφωνο κόσμο και από αρκετούς μεταφραστές (Miguel Castillo Didier, Horacio Castillo, José Antonio Moreno Jurado, Vicente Fernández κ.ά.), κάποιες θεματικές, άλλες κατά γενιές κ.λπ. Με ποια κριτήρια διαμορφώνονται αυτές οι ανθολογίες, ποια είναι η στοχοθεσία τους και σε ποιο βαθμό επηρέασαν την πρόσληψη της σύγχρονης ελληνικής ποίησης στα ισπανικά; Χρειάζονται κριτήρια για τη συγκρότηση μιας ανθολογίας, υπάρχουν «αντικειμενικές» ανθολογίες; Με αφορμή την προσεχή έκδοση μιας δικής μας ανθολογίας στο Μεξικό και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που υπάρχει αυτή τη χρονική περίοδο λόγω της κρίσης για την ελληνική λογοτεχνία, προτείνουμε ως θέμα της ανακοίνωσής μας το «Ανθολογίες ελληνικής ποίησης στον ισπανόφωνο κόσμο. Μια αποτίμηση και προοπτικές σήμερα».

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Angelís, Dimitris, En los archipiélagos de la poesía griega, Rev. Minerva 15 (2010): http://www.circulobellasartes.com/fich_minerva_articulos/En__los__archipielagos__de__la__poesia__griega_(7346).pdf ; publicado también por Círculo de Poesía: http://circulodepoesia.com/2013/02/en-los-archipielagos-de-la-poesia-griega/ . Se trata de texto bastante esclarecedor acerca de la poesía griega del s. XX.
Anghelidis, N. – Spinedi C., Poesía griega contemporánea. Selección, traducción del griego e introducción. La Havana: Arte y Literatura, 1998. 287 págs.
Anghelidis, N. – Spinedi C., Poetas griegas contemporáneas: 1930-1990. Introducción de Carlos Spinedi. Traducción del griego y notas de Nina Anghelidis. Chile: Universidad de Chile-Facultad de Filosofía y Humanidades, 1992. 175 págs.
Castillo, Horacio, Poesía Griega Moderna. Selección, traducción y prólogo. Buenos Aires: Instituto Griego de Cultura de Buenos Aires y de la Fundación de la Cultura Helénica, 1972. 292 págs. Incluye a una treintena de poetas, desde Konstantinos Kavafis (1863-1933) hasta la llamada Generación del 70.

Olaf Immanuel Seel
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
olaf.imm.seel@gmail.com

Πρωτοτυπολογίες κειμένων και διδακτική της μετάφρασης:
η περίπτωση της αποκλίνουσας λειτουργικότητας

Σύμφωνα με τη λειτουργική προσέγγιση στη μετάφραση, ένα κείμενο-στόχος δύναται, ανάλογα με τον σκοπό της μετάφρασης, είτε να διατηρεί τη λειτουργικότητα του πρωτοτύπου είτε να αποκλίνει από αυτή. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, οι διαφορές μεταξύ πρωτοτύπου και μεταφράσματος συνήθως μεγεθύνονται. Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, οι πολιτισμικά εξειδικευμένες συμβάσεις κειμενοποίησης συνιστούν μείζον ζήτημα για τη μετάφραση. Κι αυτό διότι, προκειμένου να πραγματοποιηθεί επιτυχώς η διαπολιτισμική επικοινωνία, ο μεταφραστής καλείται να γνωρίζει επακριβώς τις συμβάσεις κειμενοποίησης συγκεκριμένων κειμενικών ειδών των πολιτισμών εργασίας του, τόσο υπό το πρίσμα σταθερής όσο και αποκλίνουσας λειτουργικότητας στη μεταφραστική διαδικασία. Είναι, επομένως, αναγκαίο, ο μεταφραστής πριν εισέλθει στην αγορά εργασίας να έχει εξοικειωθεί αντιπαραβολικά με όσο το δυνατόν περισσότερα κειμενικά είδη των πολιτισμών εργασίας του, τις συμβάσεις κειμενοποίησής τους, καθώς και τις βασικές πιθανές περιπτώσεις λειτουργικής απόκλισης.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, μια ενδεδειγμένη μέθοδος με μεγάλη χρησιμότητα για τη διδακτική της μετάφρασης, αποτελεί η εκπόνηση των «πρωτοτυπολογιών κειμένων» που συνίσταται σε μια σύγκριση των κειμενικών συμβάσεων συγκεκριμένων κειμενικών ειδών υπό τη μορφή αντιπαραβολικών πινάκων. Η εκπόνηση των πινάκων αυτών στηρίζεται σε μια πραγματολογική και πολιτισμική προσέγγιση που επιβάλει μια διάτμηση των κειμενικών συμβάσεων σε λειτουργικές μονάδες και στην ανάλυσή τους με τη διαδικασία «top-down», δηλαδή «από πάνω προς τα κάτω». Η μέθοδος αυτή αναδεικνύει τις κειμενοτυπολογικές, γλωσσικές και μη γλωσσικές διαφορές, αλλά και καθιστά σαφές στους εκπαιδευόμενους μεταφραστές ότι δεν μεταφράζουμε «λέξεις» αλλά «κείμενα» ως πολιτισμικά εξειδικευμένα προϊόντα με συγκεκριμένη λειτουργικότητα και συγκεκριμένο σκοπό.
Η παρούσα ανακοίνωση επικεντρώνεται στην περίπτωση αποκλίνουσας λειτουργικότητας και στο χρήσιμο για την αγορά εργασίας παράδειγμα της εκλαΐκευσης επιστημονικών κειμένων από τον τομέα της ιατρικής, με μεταφραστική κατεύθυνση από τα γερμανικά προς στα ελληνικά. Στόχος της ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει και να προτείνει την «πρωτοτυπολογία κειμένων» ως μια επιμέρους διδακτική μέθοδο για όλα τα ζεύγη γλωσσών που ενισχύει τη μεταφραστική ικανότητα, ακρίβεια και ταχύτητα των εκπαιδευόμενων μεταφραστών.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Göpferich, S. (1998). «Text, Textsorte, Texttyp», στο: M. Snell-Hornby & H. G. Hönig & P. Kußmaul & P. A. Schmitt (επιμ.), Handbuch Translation (σελ. 61-64). Tübingen: Stauffenburg.
Kuβmaul, P. (1995). Training the Translator. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
Nord, C. (1998). «Textanalyse: pragmatisch/funktional», στο: M. Snell-Hornby & H. G. Hönig & P. Kußmaul & P. A. Schmitt (επιμ.), Handbuch Translation (σελ. 350-354). Tübingen: Stauffenburg.
Nord, C. (1998a). «Textlinguistik», στο: M. Snell-Hornby & H. G. Hönig & P. Kußmaul & P. A. Schmitt (επιμ.), Handbuch Translation (σελ. 59-61). Tübingen: Stauffenburg.

Gianfranca Stornelli
Ιταλική Δημόσια Εκπαίδευση, Α.Π.Θ.
gianfranca.stornelli@istruzione.it

Το ποίημα του Πούσκιν Χωρισμός: ένα ποιητικό πείραμα

Η μετάφραση της ποίησης θεωρείται ακόμη πειρασμός και πρόκληση για έναν μεταφραστή. Γλωσσικά και κοινωνικο-πολιτισμικά θέματα που έχουν παγιωθεί ως αισθητικές αξίες πώς μπορούν να ξαναγραφτούν από τη μια γλώσσα στην άλλη; Ποια είναι τα μεθοδολογικά αποδεκτά κριτήρια; Σύμφωνα με τον Robert Frost, “η ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση”. Μέχρι ποια έκταση μπορούμε να ανταπεξέλθουμε σ’ αυτή την απώλεια; Ποια είναι η πιθανή μεσολάβηση αν ο Andre Lefevere συστήνει επτά μεθόδους, που η καθεμία δίνει σημασία σε ένα στοιχείο (νόημα, μετρική κλπ); Αυτό το κείμενο στοχεύει στο να δώσει μια πιθανή απάντηση, μαζί με μια πιθανή επιπλέον ελληνική μετάφραση του ποιήματος του Πούσκιν. Η ανάλυση των μεταφράσεων του ποιήματος του Πούσκιν Χωρισμός στα αγγλικά ως άξονας αναφορών δείχνει πόσο τα προβλήματα προσαρμογής επιλύονται σ’ αυτές τις δύο γλώσσες. Η (δική μου) ιταλική μετάφραση παρουσιάζει διάφορα ζητήματα, η διαδικασία προχωρά από την ελληνική μηχανική μετάφραση (η «χειρότερη εκδοχή») και τέλος παρουσιάζει την ελληνική μετάφραση που έγινε από δύο μεταφραστές (εμένα και την Ε.Κ.), που προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες και γλωσσικές κοινότητες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, καταλήγουμε στο τι θα μπορούσε να είναι μια «μετάφραση»: η διαγλωσσική συνεργασία στη μετάφραση ποίησης είναι η αναγκαία πολιτιστική γέφυρα μεσολάβησης για να μεταφέρει σημασίες και να διαπραγματευθεί νοήματα. Προσπαθήσαμε να διαφυλάξουμε στην ιταλική και στην ελληνική φυσική μετάφραση, την ποιητική δομή και εκφραστικότητα, προσαρμόζοντας την παραστατική ρωσική γλώσσα στις δύο γλώσσες στόχους, χρησιμοποιώντας τη γνώση μας γι’ αυτές τις τρεις κουλτούρες (ρωσική, ιταλική, ελληνική) και την προσωπική μας εμπειρία (ως ατομικό φαντασιακό) ώστε να αναδημιουργήσουμε το ποίημα στα ελληνικά. Η συντακτική δομή, η φρασεολογία, οι μεταφορικές εκφράσεις, μοιάζουν να λαμβάνονται υπόψη από δύο πλευρές: τη ρωσική γλώσσα και την ελληνική γλώσσα. Η σύνθεση της κατανόησης, της ερμηνείας, της διατύπωσης και της αναδημιουργίας, εξελίσσεται σε μια συνεχή διαπραγμάτευση με το αυθεντικό κείμενο και ανάμεσα στις τρεις κουλτούρες, οδηγώντας μας στην τελική ελληνική εκδοχή.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Di Sabato, B. (2012). La traduzione come mediazione, in Di Sabato, B., et al., Apprendere a tradurre. Tradurre per apprendere. La traduzione come obiettivo e strumento di apprendimento in ambito microlinguistico, Lecce, Pensa Multimedia Editore.
Lefevere, A. (1975). Translating poetry: seven strategies and a blueprint, Assen, Van Goroum.

Παναγιώτης Ε. Αλεβαντής
Γραφείο Αθηνών, Γ.Δ. Μετάφρασης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή
panagiotis.alevantis@ec.europa.eu , panagiotis@alevantis.com

Η ελληνική μετάφραση στην ΕΕ – Απολογισμός και προοπτικές

Από την ένταξη της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες το 1981 μέχρι σήμερα οι έλληνες μεταφραστές στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης επηρέασαν βαθιά το χώρο της μετάφρασης και στον ελληνικό χώρο. Ορόσημα αυτής της αλληλεπίδρασης αποτελούν: α) η μετάφραση του παράγωγου δικαίου, β) η εισαγωγή των ελληνικών στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, γ) ο εμπλουτισμός με ελληνικούς επιστημονικούς και τεχνικούς όρους της πολυγλωσσικής βάσης ορολογίας Eurodicautom (σημερινή ΙΑΤΕ), δ) η δημιουργία της ελληνικής έκδοσης της νομικής βάσης CELEX (σημερινή Eur-Lex), ε) η δημιουργία και διάθεση ηλεκτρονικών μνημών με υποστήριξη και των ελληνικών και στ) η διοργάνωση συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων για την ελληνική γλώσσα, τη μετάφραση και τα γλωσσικά επαγγέλματα γενικότερα. Παράλληλα, τα ενωσιακά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης έχουν συγχρηματοδοτήσει προγράμματα στον τομέα της γλώσσας και της μετάφρασης με κάλυψη και των ελληνικών και με τη συμμετοχή ελληνικών εκπαιδευτικών και ερευνητικών ιδρυμάτων και εταιρειών. Κοιτάζοντας προς το μέλλον το Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δραστηριοποιείται για την ίδρυση και λειτουργία ενός Δικτύου Ορολογίας για την Ελληνική Γλώσσα και Μετάφραση και για την γενική βελτίωση του χώρου της ελληνικής μετάφρασης στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Λητώ Σ. Αλεξάκη
Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ΤΕΙ Ηπείρου
lito_alexaki@yahoo.gr

Το ζήτημα της επιρροής και εκτίμησης του Σαίξπηρ στην ευρωπαϊκή επικράτεια:
η περίπτωση της Ελλάδας μέσα από τη μετάφραση του Άμλετ.

Η μετάφραση των σαιξπηρικών έργων στην Ελληνική συνέβαλε στη διαμόρφωση και εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας όπως και τη δημιουργία ενός πολιτιστικού ρεπερτορίου, άξιου να σταθεί και να συγκριθεί με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά. Ο Ιάκωβος Πολυλάς, ως πρώτος Έλληνας μεταφραστής του Σαίξπηρ, συνιστά κύριο παράγοντα στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος και αποτελεί τον θεμελιωτή των μεταφραστικών σπουδών στην Ελλάδα και δη κατά τις υποδείξεις του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Η Ελλάδα, την εποχή εκείνη ταλανίζεται γλωσσικά τόσο έντονα, ώστε το γλωσσικό ζήτημα να έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις με τις γλωσσικές φατρίες να έχουν κηρύξει τον πόλεμο μεταξύ τους. Έπειτα από τέσσερις αιώνες υποδούλωσης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι Έλληνες αναζητούν την εθνική τους ταυτότητα. Το Έθνος για να δημιουργηθεί, απαιτεί εσωτερική κοινωνική συνοχή, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την επιτυχή καθιέρωση ενός πολιτιστικού ρεπερτορίου. Σε αυτή την γραμμή κινήθηκε ο Ιάκ. Πολυλάς επιλέγοντας να μεταφράσει αυτός πρώτος τα έργα του Βάρδου, και πιο συγκεκριμένα την Τρικυμία (1855) και τον Άμλετ (1889) κατά τη σολωμική επιταγή της μικτής, αλλά νόμιμης γλώσσας, in modo misto genuino, η κλασική συνιστώσα της οποίας είναι ο Όμηρος, και η ρομαντική ο Σαίξπηρ. Υποστηρίζουμε ότι η νεοελληνική μετάφραση του Αμλέτου από τον Πολυλά μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις σαιξπηρικές σπουδές στον ελλαδικό χώρο, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα δεδομένου ότι ζούμε σε μια εποχή που το ενδιαφέρον για τον «Διεθνή Σαίξπηρ» αυξάνεται παγκοσμίως.
Ξεκάθαρα, θα κινηθούμε θεωρητικά στα πλαίσια της πολιτιστικής στροφής των André Lefevere και της Susan Bassnett, αλλά και της αποκαλούμενης περιγραφικής ή πολυσυστηματικής προέγγισης των μεταφραστικών σπουδών των James S. Holmes και Gideon Toury. Η μετάφραση αντιμετωπίζεται ως μία έννοια που καθοδηγείται από νόρμες, παναπεί ως ένα είδος επεξεργασίας κειμένου ή επανεγγραφής, που εξετάζεται μέσα από το πρίσμα των λειτουργικών σχέσεων εντός των υπό συζήτηση πολυσυστημάτων άφιξης και αφετηρίας.

Αλίκη-Αλεξάνδρα Αναγνώστη
Μεταφράστρια, Yourtranslator.gr
aliki.a.anagnosti@gmail.com

Νοήματα που «χάνονται» στη Μετάφραση: Η περίπτωση της Κινεζικής

Η διάλεκτος «Mandarin» (μανδαρινικά κινέζικα) αποτελεί την επίσημη και πιο διαδεδομένη ομιλούμενη διάλεκτο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και ανήκει στην Σινοθιβετική οικογένεια γλωσσών. Η κινέζικη γλώσσα αποτελείται από ιδεογράμματα, δηλαδή σύμβολα που αντιπροσωπεύουν έννοιες και όχι συλλαβές ή φθόγγους. Πρόκειται για τονική γλώσσα και αποτελείται από χαρακτήρες-λέξεις χωρίς μέρη του λόγου (κλιτά ή άκλιτα), ενώ η σημασία μιας λέξης καθορίζεται από το σύνολο των λέξεων μέσα στη φράση. Έχει πολύ μεγάλο αριθμό ομόηχων λέξεων καθώς η γλώσσα έχει πολύ λίγους ήχους, δηλαδή λέξεις με όμοια προφορά, αλλά διαφορετική σημασία. Πρόκειται για μια γλώσσα που λειτουργεί πολύ διαφορετικά από τις γλώσσες με αλφάβητο και η μεταφραστική διαδικασία με γλώσσα πηγή την Κινεζική γλώσσα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποτελεί μια πρόκληση.
Η Κινεζική δεν χρησιμοποιεί γένη, ενικό και πληθυντικό αριθμό, χρόνους ρημάτων και ορθογραφικούς κανόνες και στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ερμηνεία των ιδεογραμμάτων. Αφού εξετάσουμε λοιπόν τα ειδικά χαρακτηριστικά της Κινεζικής γλώσσας, θα δούμε πώς αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά επιβάλλουν ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης στους ομιλητές της γλώσσας αλλά και πως αυτός ο τρόπος σκέψης είναι κάτι που αναγκαστικά «χάνεται στη μετάφραση». Θα εξετάσουμε τη σημασία της έλλειψης χρόνων ρημάτων και θα δούμε πως η μετάφραση της Κινεζικής γλώσσας μας στερεί την ερμηνεία και το ακριβές νόημα που κρύβεται πίσω από την οπτική απεικόνιση των χαρακτήρων-ιδεογραμμάτων.
Μέσα από συγκεκριμένα ζεύγη παραδειγμάτων στη γλώσσα-πηγή και τη γλώσσα-στόχο, θα μπούμε στη διαδικασία σύγκρισης των δύο πολιτισμών και θα δούμε πως η χρήση της γλώσσας μπορεί να διαμορφώνει τη σκέψη του ομιλητή.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Eco, Umberto (2003). Εμπειρίες μετάφρασης (μτφ. Έφη Καλλιφατίδη). Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Γραμμενίδης, Σίμος Π. (2009). Μεταφράζοντας τον Κόσμο του Άλλου. Αθήνα, Δίαυλος.
Μπατσαλιά Φρειδερίκη, Μάζη-Σελλά Ελένη (1997). Γλωσσολογική Προσέγγιση στη Θεωρία και τη Διδακτική της Μετάφρασης. Αθήνα, Έλλην.
Pelatt, Valerie (2014). Translating Chinese Culture: The process of Chinese--English translation. New York, Routledge.
Shei, Chris (2014). Understanding the Chinese Language: A Comprehensive Linguistic Introduction. New York, Routledge.
L. Boroditsky, "Do English and Mandarin Speakers Think Differently About Time?" Proceedings of the 48th Annual Meeting of the Psychonomic Society (2007): 34.
Li De Jin. (2008). A practical Chinese grammar for foreigners (Revised Edition). Beijing, Beijing Language and Culture University Press.

Φωτεινή Αποστόλου
Α.Π.Θ.
fapostol@enl.auth.gr

Εκπαίδευση και κατάρτιση για Μεταφραστές και Διερμηνείς
Δημοσίων Υπηρεσιών στην Ελλάδα

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα δέχεται μεγάλους αριθμούς παράνομων μεταναστών, κυρίως από χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Αυτή η πραγματικότητα έχει δημιουργήσει μια πλειάδα υποχρεώσεων από την πλευρά των κρατικών υπηρεσιών, όπως η παροχή υπηρεσιών μετάφρασης και διερμηνείας για δημόσιους φορείς στους τομείς της υγείας, της δικαιοσύνης και των κοινωνικών υπηρεσιών (αστυνομία, αρχές ασύλου, δικαστήρια, νοσοκομεία κ.ά.). Μέσω της στήριξης από χρηματοδότηση της ΕΕ, η ελληνική πολιτεία παρέχει κατακερματισμένες υπηρεσίες μετάφρασης/διερμηνείας αμφιβόλου ποιότητας. Ένας από τους βασικούς παράγοντες για τη χαμηλή ποιότητα αυτών των υπηρεσιών είναι η έλλειψη εκπαίδευσης και κατάρτισης για διερμηνείς και μεταφραστές δημόσιων υπηρεσιών. Η παρουσίαση αυτή επιδιώκει να διερευνήσει την παρούσα κατάσταση στον τομέα της κατάρτισης/εκπαίδευσης διερμηνέων/μεταφραστών στην Ελλάδα και τη σχέση της με την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στις δημόσιες υπηρεσίες.

Θεοδώρα Βαλκάνου
Α.Π.Θ.
teoval@hotmail.com

Η μετάφραση της ποιητικής μορφής: η περίπτωση του W. B. Yeats

Η μετάφραση της ποίησης έχει διαχρονικά μελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλο είδος μεταφρασμένου κειμένου, τόσο θεωρητικά, όσο και ανάμεσα σε συγκεκριμένα ζεύγη γλωσσών. Ωστόσο, η μεταφορά των μορφικών χαρακτηριστικών της ποίησης, από γλώσσα σε γλώσσα, είναι από τα ζητήματα που ακόμη χρήζουν διερεύνησης, καθώς δεν έχει επιχειρηθεί η συστηματική προσέγγισή της.
Στην παρούσα ανακοίνωση εξετάζεται η μεταφορά στα ελληνικά των εν λόγω χαρακτηριστικών που εμφανίζονται στα έμμετρα ποιήματα του ιρλανδού νομπελίστα W. B. Yeats (1865-1939). Η ποίηση του Yeats, οργανωμένη αυστηρά, μεθοδικά και συνειδητά πάνω στα στοιχεία της μετρικής, του ρυθμού και της προσωδίας, αντανακλά τις φιλοσοφικές και πολιτικές του απόψεις. Ταυτόχρονα, παραπέμπει στη μακραίωνη παράδοση της προφορικής ιρλανδικής ποίησης, στοιχεία της οποίας επιχειρεί να αναβιώσει, και χρησιμοποιείται ως εργαλείο υπέρ της ιρλανδικής εθνικής χειραφέτησης. Παρ’όλη τη βαρύτητα που δίνεται στα μορφικά αυτά χαρακτηριστικά στο πρωτότυπο, οι ελληνικές μεταφράσεις δεν αποδίδουν στον ίδιο βαθμό τη στιχουργική μορφή των ποιημάτων. Στις περιπτώσεις που επιχειρείται η διατήρηση του έμμετρου στίχου παρατηρούνται διαφοροποιήσεις από την πρωτότυπη στιχουργική δομή, ενώ είναι χαρακτηριστική η χρήση του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου, που υποδηλώνει μια οικειοποιητική προσέγγιση. Η συγκριτική ανάλυση μεταξύ των αγγλόφωνων ποιημάτων και των ελληνικών μεταφρασμάτων τους οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το περιεχόμενο δεν είναι ο μοναδικός φορέας πολιτισμικών στοιχείων. Τα μορφικά χαρακτηριστικά της ποίησης είναι επίσης σημαντικά και ο τρόπος μετάφρασής τους επηρεάζει ουσιαστικά τη μεταφορά της πολιτισμικής ταυτότητας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Allison, Jonathan. “Yeats and Politics.” The Cambridge Companion to W. B. Yeats. Ed. Marjorie Elizabeth Howes and John S. Kelly. Cambridge: Cambridge UP, 2006. 185-205.
Argoff, N. Jeanne. “Yeats’s Innovations in the Ballad Form.” Colby Quarterly 16.2 (1980): 106-117. Colby. 14 Apr. 2010 <http://digitalcommons.colby.edu/cq/vol16/iss2/>.
Cullingford, Elizabeth. “The Erotics of the Ballad.” Tumult of Images: Essays on W. B. Yeats and Politics. Ed. Peter Liebregts and Peter Van De Kamp. Costerus New Ser. 100. Amsterdam: Rodopi, 1995. 109-130.
Vendler, Helen Hennessy. Our Secret Discipline: Yeats and Lyric Form. Cambridge, MA: Harvard UP 2007.
Yeats, W. B. The Collected Poems of W.B. Yeats. Ed. Richard J. Finneran. New York: Scribner, 1996.
Βαγενάς, Νάσος, «Η μετάφραση των έμμετρων μορφών στην εποχή του ελεύθερου στίχου», Νεοελληνικά μετρικά, Επιμ. Νάσος Βαγενάς, Ρέθυμνο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1991, σ. 105-116.
Καψάλης, Διονύσης, «Γέητς, μεταφρασμένος και αμετάφραστος», Τα μέτρα και τα σταθμά: Δοκίμια για τη λυρική ποίηση, Αθήνα: Άγρα, 1998, σ. 183-198.
Κοκόλης, Ξενοφών Α., «Η ομοιοκαταληξία: Διαπιστώσεις και προτάσεις», Νεοελληνικά μετρικά, Ρέθυμνο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1991, σ. 35-104.
Σπαταλάς, Γεράσιμος, Η στιχουργική τέχνη: Μελέτες για τη νεοελληνική μετρική, Επιμ. Ευριπίδης Γαραντούδης και Άννα Κατσιγιάννη, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1997.
Σταύρου, Θρασύβουλος, Νεοελληνική μετρική. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2004.

Ανθή Βηδενμάιερ
Α.Π.Θ.
antwie9@gmail.com

Πορτρέτα μεταφραστών - μια κοινωνιολογική προσέγγιση

Η πολιτισμική στροφή που σημειώθηκε στη Μεταφρασεολογία ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1970 απομάκρυνε την έρευνα από την έως τότε κυρίαρχη συγκριτική μελέτη πρωτότυπου και μετάφρασης και την επικέντρωση σε γλωσσικά/γλωσσολογικά ζητήματα (Snell-Hornby, 2006). Το ερευνητικό ενδιαφέρον στράφηκε αρχικά στους πολιτισμικούς και αργότερα στους κοινωνιολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη μεταφραστική δραστηριότητα και στη δημιουργία μιας κοινωνιολογίας της μετάφρασης, η οποία οδήγησε σε μια σειρά από έρευνες σχετικά με την ταυτότητα όχι μόνο των μεταφραστών αλλά και γενικότερα της αγοράς του βιβλίου (Wolf, 2007). Πρωτοπόροι στις νέες προσεγγίσεις οι Theo Hermans (1997), Daniel Simeoni (1998), Michaela Wolf (1999) αναζητούν μια μεθοδολογία που δανείζεται τα εργαλεία της από την κοινωνιολογία, ενώ μια σειρά από μελέτες παρουσιάζουν πορτρέτα μεταφραστών, όπως στη Βιέννη με την Michaela Wolf και τον Norbert Bachleitner (2004, 2010), στον Καναδά με τον Jean Delisle και την Judith Woodsworth (1995, 1999, 2002), στη Μεγάλη Βρετανία με την Moira Inghilleri (2003).
Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ενός ερευνητικού προγράμματος του Κέντρου Νέου Ελληνισμού του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βερολίνου με πορτρέτα γερμανόφωνων μεταφραστών ελληνικής λογοτεχνίας μέσα από οπτικοακουστικές συνεντεύξεις τους. Με αυτόν τον τρόπο φωτίζεται το τοπίο που διαμορφώνει τη μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας στις γερμανόφωνες χώρες: ο ρόλος του μεταφραστή ή της μεταφράστριας, του επιμελητή, του λογοτεχνικού ατζέντη, του εκδότη, η επιλογή των προς μετάφραση έργων, ο τρόπος μετάφρασής τους και ο αντίκτυπος που έχουν αυτά τα έργα στην εκεί αγορά του βιβλίου. Τα στοιχεία αυτά θα αναρτηθούν σε μια ελεύθερα προσβάσιμη διαδραστική πλατφόρμα, εμπλουτίζοντας έτσι τη σχετική παγκόσμια ακαδημαϊκή έρευνα και συμβάλλοντας στην προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας και του ελληνικού πολιτισμού στη Γερμανία - και όχι μόνο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bacleitner, Norbert und Michaela Wolf (Hrsg.) 2004. Internationales Archiv für Sozialgeschichte der deutschen Literatur 29 (2). Special Issue “Soziologie der literarischen Übersetzung”.
Bacleitner, Norbert und Michaela Wolf. 2010. Streifzüge im translatorischen Feld: Zur Soziologie der literarischen Übersetzung im deutschsprachigen Raum. Represantation - Transformation 5. Verlag: Lit.
Delsle, Jean (ed.). 1999. Portraits de traduceurs. Ottawa: Les Presses de l’Université d’Ottawa.
Delisle, Jean & Judith Woodsworth (eds.). 1995. Translators through History. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins.
Hermans, Theo. 1997. „Translation as institution“. Στο: Translation as Intercultural Communication. Selected Papers from the EST Congress Prague 1995, M. Snell-Hornby, Z. Jettmarová and K. Kaindl (eds). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins. 3-20.
Inghilleri, Moira. 2003. „Habitus, field and discourse. Interpreting as a socially situated activity“. Target 15 (2): 243-268.
Simeoni, Daniel. 1998. „The Pivotal Status oft he Translator’s Habitus“. Target 10 (1): 1-39.
Snell-Hornby, Mary. 2006. The Turns of Translation Studies. New paradigms or shifting points? Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins.
Gideon, Toury. 1995. Descriptive Translation Studies and beyond. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins.
Wolf, Michaela. 1999. „Zum ‘sozialen Sinn’ in der Translation. Translationssoziologische Implikationen von Pierre Bourdieus Kultursoziologie“. Arcadia 34 (2): 262-275.
Wolf, Michaela. 2007. “Introduction. The emergence of a sociology of translation”. Στο: Michaela Wolf & Alexandra Fukari. Constructing a Sociology of Translation. Amsterdam and Philadelphia: Benjamins Translation Library. 1-36.

Στέφανος Βλαχόπουλος, Περικλής Τάγκας, Θεμιστοκλής Γκόγκας, Φρειδερίκη Μπατσαλιά, Ελευθερία Δογορίτη, Νικήτας Χατζημιχαήλ, Θοδωρής Βυζάς, Χρήστος Κατσής, Αικατερίνη Φλώρου, Άννα Χήτα, Γεώργιος Ίσερης, Σπύρος Δραγομάνοβιτς
Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου
stefanos@teiep.gr

Τί δικαστηριακό διερμηνέα χρειάζεται η ελληνική δικαιοσύνη;

Σκοπός της εισήγησης είναι η συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων του ερευνητικού προγράμματος Legal Interpreting in Greece (ΔΙΔΙ) που ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο 2014. Αφενός θα παρουσιαστούν τα στοιχεία που προέκυψαν μέσα από την αξιολόγηση των δεδομένων και αφετέρου θα παρουσιαστεί το προφίλ του δικαστηριακού διερμηνέα όπως αυτό αναδύεται μέσα από τα δεδομένα που είχαν συγκεντρωθεί.
Παρά το γεγονός, ότι η Ελλάδα φιλοξενεί χιλιάδες νόμιμους και παράνομους μετανάστες, αλλά και παραθεριστές από όλο και αυξανόμενο αριθμό κρατών το θέμα της παροχής δικαστηριακής διερμηνείας σε όσους έρχονται αντιμέτωποι με τη δικαιοσύνη στην Ελλάδα δεν έχει αντιμετωπιστεί. Τόσο τα νομικά κενά όσο και οι ελλείψεις που έχει η πολιτεία σε θέματα τεχνογνωσίας στέκονται εμπόδια στην ομαλή απονομή της δικαιοσύνης σε όσους δεν μιλούν Ελληνικά.
Αλλά και επιστημονικά το θέμα της δικαστηριακής διερμηνείας στην Ελλάδα δεν έχει ερευνηθεί διεξοδικά. Πέρα από μεμονωμένες προσπάθειες συνολική θεώρηση του θέματος δεν έχει γίνει. Σκοπός του ερευνητικού προγράμματος ΔΙΔΙ ήταν η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, η διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση της κατάστασης και η ενημέρωση των κέντρων λήψης αποφάσεων σχετικά με την παροχή υπηρεσιών διερμηνείας τόσο κατά την προανάκριση, την ανάκριση και τη δίκη. Συγκεκριμένα το πρόγραμμα αποβλέπει στην καταγραφή των απόψεων όχι μόνο των αλλοδαπών που έχουν έρθει σε επαφή με την ελληνική δικαιοσύνη, αλλά και των ελληνικών αστυνομικών αρχών και υπηρετών της Θέμιδας που καλούνται να διαχειριστούν υποθέσεις με αλλοδαπούς χωρίς να διαθέτουν την κατάλληλη έμψυχη και άψυχη υποδομή. Επίσης, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να σκιαγραφήσει το προφίλ του διερμηνέα που έχει ανάγκη η ελληνική δικαιοσύνη. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε στα πλαίσια της δράσης Αρχιμήδης ΙΙΙ και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.

Γεώργιος Δαμασκηνίδης
Α.Π.Θ.
damaskinidis@hotmail.com

Το Διεπιστημονικό Τρίγωνο Σημειωτική-Μετάφραση-Γραμματισμός

Στην παρούσα εισήγηση θα διερευνηθούν οι πιθανοί τρόποι, οι συνθήκες και οι προκλήσεις που τίθενται για μια ολιστική προσέγγιση της έρευνας και της πρακτικής σε τρία γνωστικά αντικείμενα που, εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται να μοιράζονται πολλά κοινά στοιχεία: την σημειωτική, τη μετάφραση και τον οπτικό γραμματισμό. Το κύριο γνώρισμα αυτής της προσέγγισης είναι ο διεπιστημονικός χαρακτήρας ο οποίος θα επιτρέψει στους ερευνητές, στους επαγγελματίες και στους εκπαιδευόμενους να μελετήσουν οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο από την οπτική των άλλων δύο.
Παρόμοιες προσεγγίσεις εμφανίζονται σε παραδοσιακά πεδία, όπως η διασημειωτική μετάφραση αλλά και σε νέα, όπως η οπτικο-ακουστική μετάφραση, ο οπτικός γραμματισμός και η πολυδιάστατη μετάφραση. Η μελέτη έχει κατά κύριο λόγο θεωρητικό χαρακτήρα και βασίζεται στην τρέχουσα βιβλιογραφία από επιμέρους συναφή γνωστικά αντικείμενα και πεδία και στην ανάδειξη περιοχών που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης και σχετίζονται με την αλληλεπίδραση λεκτικών και οπτικών σημειωτικών στοιχείων. Θα αναδειχθεί η ανάγκη της θεωρητικής διερεύνησης της διαπερατότητας των
παραδοσιακών ορίων των τριών πεδίων. Σκοπός είναι να μελετηθούν οι πιθανές διεπιστημονικές μετακινήσεις από το ένα πεδίο στο άλλο και οι μεταλλάξεις που αυτές επιφέρουν στα ίδια τα πεδία, όπως για παράδειγμα η δημιουργία νέων γνωστικών αντικειμένων με τη σύζευξη δύο ή και τριών πεδίων. Αυτές οι κινήσεις δεν υπαγορεύονται από την άκαμπτη και προεπιλεγμένη θέση των πεδίων μεταξύ τους, αλλά από τις ανάγκες προκύπτον κάθε φορά και την οπτική της χρήσης τους. Αν και η εισήγηση έχει κατά κύριο λόγο θεωρητικό προσανατολισμό, θα παρουσιαστούν ορισμένα πρακτικά παραδείγματα αυτών των διεπιστημονικών προσεγγίσεων για την πληρέστερη παρουσίαση του «τριγώνου».

Τιτίκα Δημητρούλια, Σταυρούλα Δημογέροντα, Αναστασία Κουλοχέρα, Ξανθίππη Κουτούφη, Καλλιόπη Παπαδάκη, Φωτεινή Πατσιαλά, Μαρία Σούφλα, Αναστασία Τοπαλίδου, Μυρτώ Φίτζιου
Α.Π.Θ.
tdimi@frl.auth.gr

Προσωπογραφίες μεταφραστών λογοτεχνίας

Στη σημερινή εποχή, παρά τη μεγάλη αύξηση της ζήτησης για μετάφραση σε όλα τα πεδία, της λογοτεχνίας συμπεριλαμβανομένης (Index Translationum)·παρά τη μεγάλη συζήτηση για την αφάνεια και τη διαφάνεια του μεταφραστή στο πλαίσιο της πολιτισμικής στροφής των μεταφραστικών σπουδών, η οποία συνεχίζεται με έντονη τη διεπιστημονική διάσταση (Venuti 1995)·παρά τα έργα και τις εργασίες που συνεχώς πολλαπλασιάζονται σχετικά με το πρόσωπο του μεταφραστή (Casanova 2004 και 2005), η προσωπικότητα, το έργο και το όνομα του παραμένουν πολύ υποβαθμισμένα, όπως πιστοποιεί το ελληνικό διαδίκτυο. Πολλές μεταφράσεις διακινούνται ανώνυμα, με πολλά λάθη, ενώ ο μεταφραστής, ως δημιουργός, δεν καταγράφεται με τρόπο ανάλογο αυτών των συγγραφέων. Στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, δεν υπάρχει πια το Αρχείο μεταφραστών, το οποίο ήταν άλλωστε περισσότερο επαγγελματικό και δεν είχε σχέση με το Αρχείο Συγγραφέων. Παράλληλα, δύσκολα μπορεί να εντοπίσει κανείς μέσω μηχανών αναζήτησης και βάσεων δεδομένων (κυκλοφορούντων βιβλίων λόγου χάρη) συστηματικές πληροφορίες για έναν μεταφραστή λογοτεχνίας και τη δουλειά του. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός αυτό, το Μεταπτυχιακό Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου σχεδίασε και άρχισε να υλοποιεί ένα Αρχείο Μεταφραστών Λογοτεχνίας, ξεκινώντας από την περίοδο της μεταπολίτευσης και τους μεταφραστές από τα γαλλικά. Στόχος είναι στη συνέχεια να προστεθούν οι άλλες γλώσσες και εν ευθέτω χρόνων να καλυφθεί το κενό διάστημα 1950-1974, καθώς για τα προηγούμενα χρόνια έχουμε ως βάση το μεγάλο έργο του Κ. Κασίνη (2006 και 2013). Το συλλογικό αυτό έργο, το οποίο προϋποθέτει μεταφρασεολογικό σχεδιασμό και τεχνολογικές δεξιότητες, παρουσιάζεται σε μια πρώτη μορφή, η οποία όμως δίνει μια εικόνα της συλλογιστικής που το συνέχει.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Casanova P. (2002). «Consécration et accumulation de capital littéraire». In Actes de la recherche en sciences sociales, 7-20. doi : 10.3406/arss.2002.2804
Casanova P. (2005). “Literature as a World”. In New Left Review 31, 70-90.
Κασίνης Κ. Γ. (2006). Βιβλιογραφία των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας ΙΘ' - Κ' αι. 1801-1900.Αθήνα: Σύλλογος προς διάδοσιν των ωφελίμων βιβλίων
Κασίνης Κ. Γ. (2013). Βιβλιογραφία των ελληνικών μεταφράσεων της ξένης λογοτεχνίας ΙΘ' - Κ' αι. 1901-1950. Αθήνα: Σύλλογος προς διάδοσιν των ωφελίμων βιβλίων
Venuti L. (1995). The translator’s invisibility. A history of translation. London and New York: Routledge
http://www.unesco.org/xtrans/  (15.12.2014)

Τιτίκα Δημητρούλια Κώστας Σκορδύλης
Α.Π.Θ. University of Oxford
tdimi@frl.auth.gr Kostas.Skordyles@mod-langs.ox.ac.uk

Η μετάφραση του ύφους και το ύφος της μετάφρασης

Η παρούσα ανακοίνωση πραγματεύεται το ύφος στη μετάφραση της μυθοπλασιακής πεζογραφίας από διττή σκοπιά: κατά πρώτον, εξετάζει τη σχέση ανάμεσα στο ύφος του κειμένου πηγή και αυτό της μετάφρασης, διερευνώντας τη σημασία της υφολογικής ανάλυσης στη λογοτεχνική μετάφραση (βλ. ενδεικτικά Boase-Beier 2006, Parks 2007)· δεύτερον, εξετάζει το ύφος του μεταφραστή, ως παλίμψηστη, συγγραφική ιδιοπροσωπία (Baker 2000, Boase-Beier 2006).
Εξετάζοντας εν τάχει τις πολλαπλές εννοιολογήσεις του ύφους όχι μόνο σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία αλλά και στο ίδιο πεδίο στο πέρασμα του χρόνου (Freeman 1970, Wales 2001) και με δεδομένη την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το ύφος στις λογοτεχνικές σπουδές και την επικοινωνία (Jenny 2000), θα επιχειρήσουμε με αναφορές σε κείμενα μεταφρασμένα από και προς τα ελληνικά,
1) να δείξουμε τη θέση της υφολογικής ανάλυσης στη διαδικασία της λογοτεχνικής μετάφρασης, από την απόδοση του ύφους του συγγραφέα σε εκείνη του λόγου των προσώπων· 2) να παρουσιάσουμε τις εξελίξεις στη μελέτη του ύφους του μεταφραστή λογοτεχνίας στη μεταφρασεολογία, με αναφορά στις διαφορετικές μεθόδους προσέγγισής του· 3) να συνδέσουμε το ύφος με την κριτική της μετάφρασης στο πλαίσιο της πρόσληψης της μεταφρασμένης λογοτεχνίας και της συγκρότησης της Weltliteratur.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Baker, M. (2000), “Towards a Methodology for Investigating the Style of a Literary Translator”, Target 12:2. 2000, 241–266.
Bassnett, S. & Bush P. (επιμ.) (2006), The Translator as Writer, London.
Berman, A. (1994), Pour une critique des traductions : John Donne, Paris.
Boase-Beier, J. (2006), Stylistic approaches to translation, Manchester.
Freeman, D. (επιμ.) (1970), Linguistics and Literary Style, New York.
Jenny, L. (2000), « Du style comme pratique », Littérature, 118: 98-117.
Munday, J. (2008), Style and Ideology in Translation: Latin American Writing in English, London & New York.
Parks, T. (2007), Translating Style, London.
Wales K. (2001), A Dictionary of Stylistics, London.

Σπύρος Δόικας
Translatum.gr

Ποιοτικός έλεγχος των ελληνικών αποδόσεων στην ορολογική βάση ΙΑΤΕ

Στις 25/06/2014 η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε διαθέσιμη την ορολογική βάση ΙΑΤΕ σε μορφή TBX. Το αρχείο λήψης περιέχει περίπου 8 εκατομμύρια όρους σε 24 επίσημες γλώσσες της ΕΕ. Χρησιμοποιήθηκε ένα πρόγραμμα που αναπτύχθηκε ειδικά για αυτή την εργασία για να μετατρέψει το αρχείο TBX σε μορφή οριοθετημένη με στηλοθέτες (TSV) όπου για κάθε γλώσσα υπήρχαν δύο στήλες, μία για την πλήρη μορφή και μία για τις βραχυγραφίες. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε μια σειρά από ελέγχους διασφάλισης ποιότητας στο ελληνικό περιεχόμενο της Βάσης. Η αξιολόγηση ήταν διττή. Πρώτον σε επίπεδο τεχνικό (στο οποίο δίνεται έμφαση στην παρούσα εργασία) και δεύτερον σε επίπεδο λεξικογραφικό. Εντοπίστηκε μια σειρά προβλημάτων όπως: μη έγκυρη xml, χρήση λατινικών ισοδύναμων χαρακτήρων αντί για ελληνικών σε ελληνικές λέξεις, μη συνδυασμένα διακριτικά (π.χ. τόνος εκτός γράμματος), ορθογραφικά σφάλματα, εσφαλμένος ή μη τονισμός, χρήση κεφαλαίων χωρίς λόγο, εσφαλμένη οριοθέτηση των όρων (χρησιμοποιώντας διάφορους χαρακτήρες όπως κάθετο, αριθμούς, αλφαβητικούς χαρακτήρες, ελληνικό ερωτηματικό, άνω τελεία, απόστροφο, κουκκίδα, διαζευκτικό «ή»), εσφαλμένη χρήση στίξης, κατεστραμμένοι χαρακτήρες, αποδόσεις πολυλεκτικών όρων που κόβονται στη μέση, χρήση ξενόγλωσσου όρου στο πεδίο της ελληνικής απόδοσης, παρενθετική παράθεση ξενόγλωσσου όρου ή ξενόγλωσσης/ελληνικής βραχυγραφίας στο πεδίο της ελληνικής απόδοσης πλήρους μορφής, παράθεση πλήρους μορφής στο πεδίο βραχυγραφίας και το αντίθετο, χρήση ετικετών html εντός του κειμένου, χρήση ετικετών θεματικού πεδίου και μέρους του λόγου στο πεδίο της απόδοσης, γραμματικές παραλλαγές στο πεδίο της απόδοσης με τη μορφή «-ή, -ό» κ.ά. Έγινε μια απόπειρα συστηματοποίησης των διαδικασιών διόρθωσης κάποιων σφαλμάτων με τη δημιουργία πινάκων εύρεσης/αντικατάστασης και λογικών εκφράσεων. Για ένα μεγάλο αριθμό προβληματικών όρων, όπου δεν ήταν δυνατή η συστηματοποίηση των αλλαγών, έγινε επιμέλεια και παρουσιάζονται σε δίστηλη μορφή με τον αρχικό και τον τροποποιημένο όρο. Επίσης, έγινε μια επισκόπηση των δυνατοτήτων αξιοποίησης της Βάσης σε εργαλεία μεταφραστικού περιβάλλοντος και των δυσκολιών που προκύπτουν αφενός από το ευμέγεθες του αρχείου και αφετέρου από τα προαναφερθέντα σφάλματα.

Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη
Μεταφράστρια
kleopatra.el@gmail.com

«Αυστηρώς ακατάλληλον»
(Μεταφράζοντας τη Βρόμικη τριλογία της Αβάνας του Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες)

Αβάνα. 1997. Ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες έχει μόλις απολυθεί από την εφημερίδα όπου εργαζόταν περί τα 20 χρόνια ως δημοσιογράφος, έχει μόλις χωρίσει από τη σύζυγό του. Η Κούβα βρίσκεται στην καρδιά της «Ειδικής Περιόδου σε καιρό Ειρήνης» μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Οι ελλείψεις σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης είναι τραγικές. Η εκπόρνευση είναι τρόπος επιβίωσης. Ο Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, άνεργος, απελπισμένος, εξαθλιωμένος και σε ημιμόνιμη κατάσταση μέθης γράφει το πρώτο του βιβλίο, τη Βρόμικη τριλογία της Αβάνας. Το 1998 το βιβλίο εκδίδεται στη Βαρκελώνη. Λίγα χρόνια αργότερα, η Τριλογία έχει μεταφραστεί σε τουλάχιστον 20 γλώσσες και ο Γκουτιέρες θεωρείται ο πατέρας του βρόμικου ρεαλισμού της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας.
Αφού εξετάσουμε τα ειδικά χαρακτηριστικά που κατατάσσουν το συγκεκριμένο έργο στο λογοτεχνικό είδος του βρόμικου ρεαλισμού (κατά Buford και Rebein) και γιατί ο λατινοαμερικανικός βρόμικος ρεαλισμός είναι ακόμα πιο βρόμικος από τον αμερικανικό, θα δούμε πώς αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά, η αφτιασίδωτη περιγραφή της καθημερινής εξαθλίωσης, η περιθωριοποίηση, η οικονομία του λόγου, τα συναισθηματικά αδιέξοδα, η απογοήτευση, η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχής διαμορφώνουν το ύφος του συγγραφέα. Στη συνέχεια, μέσα από παραδείγματα, θα μελετήσουμε τις μεταφραστικές επιλογές της μεταφράστριας σε σημασιολογικό, υφολογικό και πραγματολογικό επίπεδο, με έμφαση στους πολιτισμικούς ενδείκτες όπως ορίζονται από τον Γραμμενίδη (2009: 108), στο πλαίσιο της πολιτιστικής ανταλλαγής και της πολιτισμικής επαφής της μεταφραστικής διαδικασίας.
Τέλος, και πάλι μέσα από ζεύγη παραδειγμάτων (γλώσσα-πηγή / γλώσσα-στόχος), θα ασχοληθούμε με την πρόκληση που συνιστά για τον μεταφραστή η αναμέτρηση με ιδιωματισμούς και «κουβανισμούς», καθώς και η μετάφραση άσεμνου λεξιλογίου, σε ένα έργο όπου τα γλωσσικά αυτά φαινόμενα κυριολεκτικά πρωταγωνιστούν.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Benjamin, Walter (2014). Η αποστολή του μεταφραστή και άλλα κείμενα για τη γλώσσα. (μτφ. Γιώργος Σαγκριώτης). Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη.
Buendía, Carmen Toledano (2002). «Algunas consideraciones generales sobre la traducción, la obscenidad y la traducción de la obscenidad». Revista canaria de estudios ingleses, τεύχος 44, σελ 217-232.
Eco, Umberto (2003). Εμπειρίες μετάφρασης (μτφ. Έφη Καλλιφατίδη). Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Fudacz, Jamie Diane (2012). The Decadent City: Urban Space in Latin American Dirty Realist Fiction, Διδακτορική διατριβή, University of California, Λος Άντζελες.
Gutiérrez, Pedro Juan (2004) [1998]. Trilogía sucia de La Habana. Βαρκελώνη, Anagrama.
Ricoeur, Paul (2009). Για τη μετάφραση (μτφ. Γιώργος Αυγούστης). Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη.

Αναστάσιος Ιωαννίδης
Α.Π.Θ.
ioannidistassos@hotmail.de

Το κοινωνιολογικό προφίλ του δικαστικού διερμηνέα στην Ελλάδα υπό το πρίσμα της ενσωμάτωσης της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2010/64/ΕΕ

Η «κοινωνιολογική στροφή» των σπουδών μεταφρασεολογίας των τελευταίων δεκαετιών οδήγησε στη θεώρηση της μετάφρασης και της διερμηνείας ως «κοινωνικών πρακτικών» (Angelelli, 2014:1; Wolf, 2007:4) και μετατόπισε το ενδιαφέρον των μελετητών σε πεδία τα οποία μέχρι πρότινος δεν είχαν καταστεί αντικείμενο ενδελεχούς έρευνας, όπως το επαγγελματικό και κοινωνικό καθεστώς των μεταφρασεολόγων, η οργάνωσή τους ως επαγγελματικών ομάδων, ζητήματα ρόλων και δεοντολογίας (Dam/Zethsen, 2014:94; Sela-Sheffy/Shlesinger, 2011:1, Wolf, 2014:11). Η θεματολογία αυτή αντανακλάται ιδιαίτερα στον τομέα της κοινοτικής και δικαστικής διερμηνείας, όπου πολλοί ερευνητές προσδιορίζουν το επαγγελματικό καθεστώς του κλάδου διατυπώνοντας μια σειρά κριτηρίων για την επαγγελματοποίησή του (βλ. Pöchhacker, 2000; Roberts, 1997; Rudvin, 2007). Στην Ελλάδα, παρά την πρόσφατη νομοθετική κινητοποίηση και το δειλό ενδιαφέρον που παρατηρείται σε ερευνητικό και ακαδημαϊκό επίπεδο (βλ. Βλαχόπουλος, 2014, Apostolou, 2012), το ζήτημα της επαγγελματικής οργάνωσης και κατοχύρωσης των δικαστικών διερμηνέων βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο. Τα περισσότερα από τα κριτήρια της επαγγελματοποίησης (πιστοποίηση, εκπαίδευση, επαγγελματική οργάνωση κλπ.) δεν πληρούνται, ενώ ακόμα και οι πρόσφατες τροποποιήσεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ως απόρροια της ενσωμάτωσης της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2010/64/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία, ελάχιστα αναμένεται να συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάστασης. Στο πλαίσιο αυτό, σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να περιγράψει, μέσα από παρατήρηση και έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε στο Πρωτοδικείο της Θεσσαλονίκης, το επαγγελματικό καθεστώς των δικαστικών διερμηνέων (και) ως συνάρτηση της πλημμελούς μεταφοράς της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην ελληνική έννομη τάξη, και να αναδείξει τις ελλειμματικές περιοχές που χρήζουν βελτίωσης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Angeleli, C. (2014). Introduction: The Sociological Turn in Translation and Interpreting Studies, in C.V. Angelelli (ed.) The Sociological Turn in Translation and Interpreting Studies. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1-6
Apostoou, F. (2012). Interpreting services for immigrants: a new reality in Greece, in The
Interpreters' Newsletter 7, 213-222
Dam ./Zethsen K. (2014). Translators in international organizations. A special breed of high-status professionals? Danish EU translators as a case in point, in C.V. Angelelli (ed.) The ociological Turn in Translation and Interpreting Studies. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 93-114
Pöchhcker, F. (2000). Dolmetschen. Konzeptuelle Grundlagen und deskriptive Untersuchungen. Tübingen: Stauffenburg
Robert, R. (1997). Community Interpreting Today and Tomorrow, in S.E Carr/R. Roda/A. Dufour D. Steyn (eds.) The Critical Link: Interpreters in the Community. Papers from the First International Conference on Interpreting in Legal, Health, and Social Service Settings (Geneva Park, Canada, June 1-4, 1995). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 7-26
Rudvin M. (2007). Professionalism and ethics in community interpreting: The impact of individualist versus collective group identity, in: Interpreting 9.1, p. 47-69.
Sela-Sheffy, R./Shlesinger, M. (2011). Introduction, in R. Sela-Sheffy/M. Shlesinger (eds.) Identity and Status in the Translational Profession. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1-10
Wolf, M. (2007). Introduction: The emergence of a sociology of translation, in M. Wolf/A Fukari (eds) Constructing a Sociology of Translation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 1-36
Wolf, M. (2014). The sociology of translation and its “activist turn”, in C.V. Angelelli (ed.)The Sociological Turn in Translation and Interpreting Studies. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 7-22
Βλαχόπουλος, Σ. (2014). Δικαστηριακή Διερμηνεία στην Ελλάδα. Καταγραφή και αξιολόγηση της πραγματικότητας. Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων/ΤΕΙ Ηπείρου.

Φωτεινή Καζάλα
Ε.Κ.Π.Α., Université Paris IV-Sorbonne
fkazala@frl.uoa.gr, scolikazala@yahoo.gr

Οι τεχνικές της μετάφρασης στη γλωσσολογική έρευνα.
Η περίπτωση της μετατροπίας.

Το 1958, οι Jean-Paul Vinay και Jean Darbelnet εισάγουν για πρώτη φορά τις επτά τεχνικές της μετάφρασης, στο έργο τους Stylistique comparée du français et de l’anglais. Méthode de traduction, που αποτελεί, έκτοτε, βασικό μοντέλο υφολογικής αντιπαραβολικής προσέγγισης. Ειδικότερα, οι δύο συγγραφείς προχώρησαν, αρχικά, σε μια διάκριση των τεχνικών μετάφρασης σε άμεσες και έμμεσες, τις οποίες εκ των υστέρων κατηγοριοποίησαν με βάση το βαθμό δυσκολίας που παρουσιάζουν για τον εκάστοτε μεταφραστή. Η μετατροπία, μία από τις έμμεσες τεχνικές, θα αποτελέσει αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης.
Η συγκεκριμένη τεχνική συνιστά, σύμφωνα με τους Vinay και Darbelnet, την αλλαγή οπτικής μέσα από την οποία αντιλαμβανόμαστε το μήνυμα, όταν περνάμε από τη μία γλώσσα στην άλλη, και αφορά στις τροποποιήσεις που γίνονται κατά τη διαδικασία της μετάφρασης, κυρίως, σε επίπεδο λεξιλογίου.
Ωστόσο, μέσα από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα προτάσεων του κόρπους μελέτης μας, που αποτελείται από γαλλικά μυθιστορήματα μεταφρασμένα στα ελληνικά, φαίνεται πως η συγκεκριμένη τεχνική παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία φαινομένων και αφορά τόσο στις λεξιλογικές όσο και στις μορφοσυντακτικές κατηγορίες.
Στην παρούσα ανακοίνωση, αφού επιχειρήσουμε να ορίσουμε την έννοια του όρου μετατροπία, θα παρουσιάσουμε μία διαφορετική κατηγοριοποίηση από αυτήν που προτείνουν οι δύο συγγραφείς. Πρόκειται για μία διάκριση των τύπων μετατροπίας σε δύο μεγάλες κατηγορίες : τη λεξιλογική μετατροπία, που αφορά στις αλλαγές που σχετίζονται με το λεξιλόγιο, και τη γραμματική μετατροπία, που περιλαμβάνει τις αλλαγές μορφοσυντακτικού τύπου. Κατά το πέρασμα από τα γαλλικά στα ελληνικά, φαίνεται ότι, σε πολλές απ’ αυτές τις περιπτώσεις μετατροπίας, οι επιλογές των εκάστοτε μεταφραστών παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή συχνότητα. Συνεπώς, μέσα απ’ αυτήν την υποδιαίρεση, θα επιδιώξουμε ν’ αποδείξουμε πως οι επιλογές των μεταφραστών εξαρτώνται από τη λειτουργία της γλώσσας στόχου και της γλώσσας πηγής και πως δεν πρόκειται για τυχαίες επιλογές.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
CHUQUET H., M. PAILLARD, 1989, Approche linguistique des problèmes de traduction anglais – français, Paris : Ophrys.
DELVEROUDI R., 1993, « Le sujet générique – animé humain en grec et en français », in Guillemin-Flescher J. (dir.), Linguistique contrastive et traduction, Paris, Ophrys, 33-88.
_______________., 1996, La notion de « sujet » et sa réalisation dans l’énoncé en grec moderne et en français, Paris : Ophrys.
GUILLEMIN-FLESCHER J., 1981, Syntaxe comparée du français et de l’anglais. Problèmes de traduction, Paris : Ophrys.
ΚΑZALA F., 2014, Analyse contrastive du français et du grec à l’aide d’un procédé oblique de traduction : la modulation, Master Langue et Littérature françaises, Université Nationale et Capodistrienne d’Athènes, Grèce.
MALBLANC A., 1963, Stylistique comparée du français et de l’allemand, Paris : Didier.
ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Φ., Ε. ΣΕΛΛΑ-ΜΑΖΗ, 2010, Γλωσσολογική προσέγγιση στη θεωρία και τη διδακτική της μετάφρασης, Αθήνα : Παπαζήση.

Δήμητρα Καλαντζή
Μεταφράστρια, Διδάκτωρ University of Manchester
kalantzi.dimitra@gmail.com

Αυτόματη μετάφραση και post-editing: Εισαγωγικά στοιχεία και σκέψεις

Η εποχή μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η χρυσή εποχή της Αυτόματης Μετάφρασης, μια εποχή αναγέννησης άξια να συγκριθεί μόνο με τα συναρπαστικά πρώτα βήματα του κλάδου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα σχεδόν όλοι γνωρίζουν την Αυτόματη Μετάφραση και την έχουν χρησιμοποιήσει τουλάχιστον μία φορά (σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Google, το Google Translate παρέχει πάνω από 1 δισεκατομμύριο μεταφράσεις την ημέρα), μια πληθώρα εφαρμογών και συστημάτων είναι διαθέσιμα αλλά και αναπτύσσονται διαρκώς για υπολογιστές και φορητές συσκευές, ενώ πολύ συχνά δημοσιεύονται σχετικά άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά, ιστολόγια και άλλες διαδικτυακές σελίδες γενικού ενδιαφέροντος. Στον επαγγελματικό τομέα, ολοένα και περισσότερα γραφεία προσφέρουν υπηρεσίες αυτόματης μετάφρασης και post-editing στους πελάτες τους και προτείνουν στους μεταφραστές συνεχώς και περισσότερα έργα post-editing για ολοένα και περισσότερους λογαριασμούς πελατών. Επιπλέον, το θέμα της Αυτόματης Μετάφρασης, το οποίο παλαιότερα απασχολούσε ελάχιστα τους μεταφραστές, αποτελεί σήμερα δημοφιλές θέμα άρθρων και δημοσιεύσεων από επαγγελματίες του χώρου, αλλά και ένα από τα κύρια θέματα μεταφραστικών συνεδρίων (βλ. για παράδειγμα το πρόγραμμα του συνεδρίου της FIT (Fédération Internationale des Traducteurs) που πραγματοποιήθηκε στο Βερολίνο το 2014).
Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εισήγηση θα ορίσει αρχικά τι είναι η Αυτόματη Μετάφραση και το post-editing (στα Ελληνικά «επιμέλεια αυτόματης μετάφρασης») και στη συνέχεια θα παρουσιάσει ορισμένα πιθανά σενάρια όσον αφορά τη χρήση τους από τους μεταφραστές ως επαγγελματίες. Η εισήγηση θα επικεντρωθεί στην ψυχολογική διάσταση του post-editing για τους μεταφραστές, καθώς και στα ιδιαίτερα σημαντικά θέματα που προκύπτουν όσον αφορά την εμπιστευτικότητα και το απόρρητο των δεδομένων των πελατών. Τέλος, θα προτείνει μια σειρά από σημεία που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όταν καθορίζουμε την επαγγελματική, αλλά και προσωπική μας στάση απέναντι στην Αυτόματη Μετάφραση και το post-editing.

Διευθύνσεις URL
Στατιστικά στοιχεία για το Google Translate
http://googletranslate.blogspot.gr/2014/10/translate-web-pages-more-easily-with_15.html
http://googletranslate.blogspot.gr/2012/04/breaking-down-language-barriersix-years.html
Πρόγραμμα συνεδρίου FIT 2014:
http://www.fit2014.org/index.php?lang=en&content=060000.php

Παναγιώτα Καραγιαννίδη
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
pennytxgmd@gmail.com

Ο ερασιτεχνικός υποτιτλισμός στην Ελλάδα: Ακολουθούμενες πρακτικές

Το φαινόμενο του ερασιτεχνικού υποτιτλισμού (fansubbing), αφού κατέκτησε όλο τον κόσμο, έχει φτάσει εδώ και χρόνια και στην Ελλάδα και έχει συμβάλει καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο οι νεότεροι άνθρωποι περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Η παρούσα εργασία θα παρουσιάσει τα αποτελέσματα μιας πρώτης προσπάθειας να καταγραφεί το ιστορικό του φαινομένου στη χώρα μας, να διαπιστωθούν οι πρακτικές που ακολουθούνται από τους ερασιτέχνες υποτιτλιστές στην Ελλάδα σε αντιπαραβολή με εκείνες που ακολουθούνται από τους επαγγελματίες ώστε να καταδειχθεί κατά πόσο αυτές διαφέρουν μεταξύ τους, και να γίνει μια πρώτη εκτίμηση της ποιότητάς τους σύμφωνα με το μοντέλο αξιολόγησης υποτίτλων των James κ.ά. (στον Kruger, 2008:85, 86).
Η υπόθεση εργασίας μας, βάσει της βιβλιογραφίας, ήταν πως οι ερασιτέχνες δεν ακολουθούν τις συμβάσεις που διέπουν τους επαγγελματικούς υποτίτλους και πως οι υπότιτλοί τους είναι ποιοτικά κατώτεροι των επαγγελματικών. Το υλικό μας αποτελεί ένα παράλληλο σώμα κειμένων το οποίο αποτελείται από επαγγελματικούς και ερασιτεχνικούς υποτίτλους για τις τηλεοπτικές σειρές «House M.D.» (Fox, 2004-2012) και «Game of Thrones» (ΗΒΟ, 2011-), σειρές που αμφότερες παρουσιάζουν προκλήσεις για τον υποτιτλιστή: η πρώτη καθώς βρίθει ιατρικής ορολογίας και παραδειγμάτων ειρωνείας/σαρκασμού, και η δεύτερη καθώς έχει έντονο το στοιχείο της βωμολοχίας και καθώς διαδραματίζεται σε έναν φανταστικό κόσμο, ήδη μεταφρασμένο από τις εκδόσεις Anubis. Οι ερασιτεχνικοί υπότιτλοι προέρχονται από τις δύο μεγαλύτερες οργανωμένες κοινότητες υποτιτλιστών που δραστηριοποιούνται συστηματικά στη χώρα μας, το www.xsubs.tv και το www.subz.blog-spot.gr και ελέγχθηκαν μέσω της χρήσης ειδικών προγραμμάτων λογισμικού (Subtitle workshop, Visual Sub Sync.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Kruger, J.L. (2008) ‘Subtitle training as part of a general training programme in the language professions’. In J. Diaz-Cintas (ed.) (2008) The didactics of Audiovisual Translation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Χαρίκλεια Κατσαρέλια
Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη
katsarelia@ipcd.gr, hkatsare@otenet.gr

Μετάφραση του «Κλαδικού Πλαισίου Προσόντων (ΚΠΠ) για τη Φύλαξη των Συνόρων» του Frontex από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα και κατάρτιση εθνικού γλωσσαρίου: ζητήματα ορολογίας και αντιμετώπισή τους

O Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τη Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Frontex), σύμφωνα με τον Κανονισμό του, καταρτίζει κοινά αναλυτικά προγράμματα κορμού για την εκπαίδευση των συνοριακών φυλάκων, τα οποία ενσωματώνονται στη συνέχεια στην εκπαίδευση των εθνικών συνοριακών φυλάκων των Κρατών Μελών. Στο πλαίσιο αυτό, ο Οργανισμός κατάρτισε στην αγγλική γλώσσα «Κλαδικό Πλαίσιο Προσόντων (ΚΠΠ) για τη Φύλαξη των Συνόρων» (Sectoral Qualifications Framework (SQF) for Border Guarding). Πρόκειται για ένα πλαίσιο μαθησιακών αποτελεσμάτων γενικού χαρακτήρα, τα οποία αντανακλούν κατά τρόπο περιεκτικό όλο το εύρος της μάθησης στον τομέα της φύλαξης των συνόρων σε ολόκληρη την ΕΕ.
Η μετάφραση του εν λόγω έργου στην ελληνική γλώσσα αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα, καθώς συνδυάζονται σε αυτό δύο αναδυόμενα και ταχέως εξελισσόμενα γνωστικά πεδία: η δια βίου μάθηση με βάση τα πλαίσια προσόντων (αποκτούμενες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες) και η φύλαξη των συνόρων, υπό το πρίσμα των σύγχρονων εξελίξεων στη νόμιμη και παράνομη μετανάστευση και στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η «ειδική γλώσσα» που χρησιμοποιείται στα πεδία αυτά χαρακτηρίζεται από έλλειψη παγιωμένης και επίσημης-τυποποιημένης ορολογίας και πλήθος νεολογισμών, πράγμα που δυσχέρανε σημαντικά την εξεύρεση ικανοποιητικών μεταφραστικών λύσεων και την τεκμηρίωση της ορολογίας στο σχετικό γλωσσάριο που καταρτίστηκε.
Πολύτιμοι αρωγοί στην αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών, πέρα από τα κείμενα αναφοράς, τα λεξικά και τα γλωσσάρια που χρησιμοποιήθηκαν, ήταν οι εμπειρογνώμονες (σε θέματα δια βίου μάθησης, προσόντων και μαθησιακών αποτελεσμάτων, διαχείρισης ανθρώπινων πόρων και επιβολής του νόμου), οι διεθνολόγοι και οι νομικοί στους οποίους τέθηκαν καίρια ζητήματα ορολογίας, γεγονός που καταδεικνύει ότι η μετάφραση έργων υψηλών απαιτήσεων σε επίπεδο ορολογίας προϋποθέτει στενή συνεργασία μεταξύ μεταφραστών και εμπειρογνωμόνων στο πλαίσιο μεταφραστικών ομάδων.

Γιώργος Κεντρωτής
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
geo_kent@hotmail.com

Η μετάφραση ως ουσιώδης εμπλοκή των ονομάτων

Στους πλατωνικούς διαλόγους Θεαίτητος, Κρατύλος και Γοργίας απαντώνται εκτεταμένα χωρία με αλληλοσυνδεόμενες κρίσιμες αναφορές στο τι είναι η ουσία του λόγου, η καταγωγή των ονομάτων και η σχέση όλων των τεχνών με τη ρητορική. Στην ανακοίνωσή μου θα αναφερθώ μέσα από το ειρημένο πλατωνικό πρίσμα στη μετάφραση ως τέχνη ρητορική (μετέχουσα και των πέντε μερών της διαίρεσης της ρητορικής oratio) που εντάσσεται στο «φυσικώς φθέγγεσθαι» και λειτουργεί, όπως άλλωστε εν γένει ο λόγος –τόσο ως λόγος ενδιάθετος (raison) και λόγος εκφερόμενος (discours) όσο και ως μαθηματική οντότητα (ratio)–, μέσα στο πλαίσιο που ορίζεται από την τετράδα «γιγνόμενα, ποιούμενα, απολλύμενα, αλλοιούμενα». Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στα «αλλοιούμενα» (με ρητή αναφορά σε χαρακτηριστικά αρχαιοελληνικά παραδείγματα, αλλά και σε δύο εμβληματικό ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου: στο εμπνευσμένο από τον Πλάτωνα «Τα παγώνια του Πυριλάμπη» (από τις Μαρτυρίες, σειρά δεύτερη) και στο «Ο Θεμιστοκλής» (από την ποιητική συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα και με ρητή αναφορά στο μεταφραστικό ενέργημα), κυρίως δε στις αναπότρεπτες αλλοιώσεις που αποτελούν συγχρόνως και κακία και όρο της αρετής των μεταφρασμάτων, όπως μάλιστα καθορίζονται από την εκάστοτε δεδομένη «συμπλοκή των ονομάτων», που συνιστά ό,τι στη διεθνώς ισχύουσα ορολογία θεωρείται ως context. Η αναφορά στη σχέση της ετυμολόγησης του ονόματος «Απόλλων» με τον όρο «απολλύμενα» θα έλθει να βεβαιώσει ότι ο θεός του φωτός του πρωτοτύπου θάβεται στο σκότος της απωλείας και της αλλοίωσης μαζί με τα γιγνόμενα και τα ποιούμενα από τον πρωτότυπο δημιουργό, πλην όμως επιτρέπει στον αναδημιουργό και δευτεροταγή διαχειριστή του πρωτοτύπου έργου, στον μεταφραστή τουτέστιν, να παραγάγει τα δικά του γιγνόμενα και ποιούμενα μέσω μιας νέας ουσιώδους συμπλοκής ονομάτων, που κάνει τη μετάφραση να υπερβαίνει το αντιθετικό ζεύγος «τέχνη - επιστήμη» και να γίνεται αληθής «μήτις».

Ρομίνα Κηπουρίδου
Α.Π.Θ.
romina1_k@yahoo.com

Ο Jorge Luis Borges ως μεταφραστής:
οι μεταφραστικές πρακτικές και η συμβολή του στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία

Η μετάφραση είναι ένα θέμα που εμφανίζεται συνεχώς στα γραπτά του Αργεντινού συγγραφέα Jorge Luis Borges καθώς, μεταφραστής και ο ίδιος, ασχολήθηκε με τη θεωρία της μεταφραστικής πρακτικής τόσο στα δοκίμιά του όσο και στις διαλέξεις του. Ωστόσο, ακόμα και στα λογοτεχνικά του κείμενα μπορούν να ανιχνευθούν οι θέσεις και τα σχόλιά του περί της πρακτικής της μετάφρασης.
Οι απόψεις του Borges για τη συγγραφή επηρέασαν όχι μόνο τη συγγραφική του δραστηριότητα αλλά και τη μεταφραστική. Για τον Borges οι έννοιες και πρακτικές της γραφής, της ανάγνωσης και της μετάφρασης αλληλοσυνδέονται και συγχέονται καθώς θεωρούσε τη μετάφραση αλλά και την ανάγνωση ως παραγωγή λογοτεχνίας και την κάθε μορφή λογοτεχνίας ως μετάφραση.
Το μυθιστόρημα του βραβευμένου με Νομπέλ λογοτεχνίας William Faulkner, Wild Palms, αντικείμενο της παρούσας μελέτης, μεταφράστηκε στα ισπανικά από τον Borges όταν ο πρώτος δεν έχαιρε ακόμα σημαντικής διεθνούς αναγνώρισης και δεν ανήκε στο λογοτεχνικό κανόνα. Ο ίδιος ο Borges, αν και σε παλαιότερες κριτικές του είχε εξυμνήσει το έργο του Faulkner, χαρακτηρίζει το Wild Palms ως υποδεέστερο. Είναι ωστόσο αυτό που επιλέγει να μεταφράσει και λίγους μήνες αργότερα κυκλοφορεί το Palmeras Salvajes.
Η παρούσα ανακοίνωση έχει ως σκοπό να παρουσιάσει το κίνητρο πίσω από αυτή του την επιλογή και τον τρόπο με τον οποίο η μετάφραση ενός μυθιστορήματος θα μπορούσε να επηρεάσει την εξέλιξη της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και να συμβάλλει στην έναρξη μιας νέας εποχής. Επιπλέον, η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να ανιχνεύσει τις μεταφραστικές τεχνικές και επιλογές του Borges, ο οποίος εκτός από συγγραφέας και μεταφραστής υπήρξε και θεωρητικός της συγγραφής και της μετάφρασης, στην προσπάθειά του να βελτιώσει και να εξυψώσει ένα κείμενο που το θεωρούσε ως το λιγότερο επιτυχημένο που είχε γραφτεί από τον William Faulkner.

Άννα Κοκκινίδου
Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,
annoukared@gmail.com

Eπάγγελμα: νομικός μεταφραστής. Απαιτήσεις, κατάρτιση και προοπτικές.

O νομικός μεταφραστής καλείται να δράσει με πολλαπλούς ρόλους ως διαμεσολαβητής ανάμεσα σε δύο νομικές πραγματικότητες και έννομες τάξεις που πρέπει να διαπραγματευτεί τις λεπτές διαφορές ανάμεσα στα συστήματα και να επιδιώκει τη μεγαλύτερη δυνατή ισοδυναμία όχι μόνο των νομικών όρων, αλλά και των έννομων αποτελεσμάτων του κειμένου. Η παρούσα εισήγηση πραγματεύεται τον ρόλο και την επαγγελματική πραγματικότητα του νομικού μεταφραστή στην Ελλάδα, καθώς και κάνει μνεία στις ανάγκες κατάρτισης στη νομική διερμηνεία. Οι απαιτήσεις και οι προοπτικές του εν λόγω επαγγέλματος εξετάζονται στην πράξη, de jure και de facto. Συνεπώς, η παρούσα εισήγηση αναφέρεται στα προβλήματα που ενδέχεται να αντιμετωπίσει ο νομικός μεταφραστής κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, καθώς και στις επαγγελματικές προοπτικές που διανοίγονται στον εν λόγω χώρο. Παράλληλα, αναφέρονται αντιστοίχως, αλλά πιο συνοπτικά οι δυσκολίες και οι προοπτικές στη νομική διερμηνεία μέσα από τη δικαστηριακή πραγματικότητα. Επίσης, συζητούνται μέσω συγκεκριμένων παραδειγμάτων οι δυσκολίες κατά τη μετάφραση των νομικών κειμένων, ενδεικτικά το είδος των κειμένων που καλείται ο νομικός μεταφραστής να αποδώσει, καθώς και οι στρατηγικές αντιμετώπισης των δυσεπίτευκτα μεταφράσιμων νομικών εννοιών ή/και των όρων που δεν συναντούνται στο ελληνικό δίκαιο. Τέλος, εξετάζεται συνοπτικά και ο ρόλος της επιμόρφωσης των μεταφραστών με νομική κατάρτιση στις αρχές της μετάφρασης και αντιστοίχως ο ρόλος της νομικής επιμόρφωσης των μεταφραστών που πραγματεύονται τέτοιου είδους κείμενα χωρίς νομικό γνωστικό υπόβαθρο. Η εξέταση αυτή γίνεται στο πλαίσιο περιγραφής και ανάπτυξης ενός αποτελεσματικού επαγγελματικού προφίλ στον χώρο της νομικής μετάφρασης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κοκκινίδου, Άννα, «Ο µεταφραστικός βαθµός δυσκολίας, τα δυναµικά κείµενα και η διδακτική της µετάφρασης», ηλεκτρονική δημοσίευση στον ιστοχώρο: http://www.enl.auth.gr/translation/PDF/Kokkinidou.pdf 
Kokkinidou, A. & Spanou, K. (2013) “The practical implementation of translation in foreign language learning: an example” in Tsagari, D. and G. Floros (eds.) (2013)
Translation in Language Teaching and Assessment. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Press.
Αsensio, Roberto Mayoral (2003) Translating official documents, St Jerome Publishing, (2014) Routledge, UK.
Gémar Jean-Claude (1982) Langage du droit et traduction : essais de jurilinguistique, collectif réalise sous la direction de Jean-Claude Gémar, Département de linguistique et philologie de l'Université de Montréal.

Κυριακή Κουρούνη
Boğaziçi Üniversitesi
kyriaki.kourouni@boun.edu.tr

Το μετάφρασμα, η μετάφραση, ο μεταφραστής και η μεταβλητή του χρόνου: εμπειρικά δεδομένα και προτάσεις για τη Διδακτική της Μετάφρασης

Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζεται εμπειρικό ερευνητικό έργο στο οποίο συμμετείχαν συνολικά 84 προπτυχιακοί φοιτητές τμήματος ξενόγλωσσης φιλολογίας με ειδίκευση στη μετάφραση. Παρουσιάζονται οι στόχοι της έρευνας, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, κριτική ανάλυση των αποτελεσμάτων, καθώς και προβληματισμοί σχετικά με την εκπαίδευση μεταφραστών και, κατ’ αναλογία, το επάγγελμα του μεταφραστή, ενώ διατυπώνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα.
Η διαχείριση του χρόνου παρουσιάζεται ως ένα στοιχείο που αξίζει να ληφθεί υπόψη στη μεταφραστική διδακτική πρακτική προκειμένου οι φοιτητές μετάφρασης-μελλοντικοί μεταφραστές να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για τη μετάβασή τους στην επαγγελματική αρένα, δεδομένων των (αυστηρών) προθεσμιών που συνηθίζονται στο χώρο. Συγκεκριμένα, θελήσαμε να ερευνήσουμε εμπειρικά τι συμβαίνει όταν φοιτητές μετάφρασης μεταφράζουν υπό χρονικούς περιορισμούς, ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο διαθέσιμο χρόνο και το μεταφραστικό προϊόν, καθώς και ανάμεσα στο διαθέσιμο χρόνο και τη μεταφραστική διαδικασία και να εξετάσουμε εάν και σε ποιο βαθμό συγκεκριμένες συμπεριφορικές τάσεις, όπως αυτές εκφράζονται από τη θεωρία του μαθησιακού ύφους, συσχετίζονται με τις αντίστοιχες πράξεις των συμμετεχόντων στο δεδομένο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Η έρευνα βασίζεται σε ποσοτικά και ποσοτικά δεδομένα που προέκυψαν από τα προφίλ των συμμετεχόντων, την αξιολόγηση των μεταφραστικών προϊόντων, την ανάλυση της μεταφραστικής διαδικασίας και τους μεταξύ τους συσχετισμούς κατόπιν στατιστικής ανάλυσης. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν περιλαμβάνουν ερωτηματολόγια, και λογισμικό καταγραφής οθόνης και κινήσεων πληκτρολογίου. Επιβεβαιώνεται στατιστική σημαντικότητα μεταξύ συγκεκριμένου μαθησιακού ύφους και ποιότητας του μεταφραστικού προϊόντος όταν η μεταφραστική πράξη εκτελείται χωρίς έλλειψη χρόνου και διαφορετικού μαθησιακού ύφους όταν αυξάνεται η έλλειψη χρόνου. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις «γνωσιακού σοκ» ανάλογα με το διαθέσιμο χρόνο. Τα αποτελέσματα μάς οδηγούν να συμπεράνουμε ότι αξίζει να ενισχύσουμε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον στο οποίο θα συνεκτιμάται το μαθησιακό ύφος όλων των φοιτητών και θα λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες του κάθε φοιτητή.

Παναγιώτης Γ. Κριμπάς, Ana O. Chiril
Δ.Π.Θ., Ε.Κ.Π.Α.
pkrimpas@bscc.duth.gr, anna_krl@outlook.com

Συγκριτική επισκόπηση των θεμελιωδών χαρακτηριστικών
της νεοελληνικής και της ρωσικής νομικής γλώσσας

Έχει δικαίως υποστηριχθεί ότι νομική γλώσσα και τα νομικά κείμενα απαντούν σε μια πληθώρα περιστάσεων, γι’ αυτό και δεν υπάρχει μία ενιαία νομική γλώσσα (Blückert 2010: 43). Ωστόσο, είναι σαφές ότι, τουλάχιστον υπό το πρίσμα μιας συγχρονικής εξέτασης, υπάρχουν κάποια γλωσσικά (γραμματικά, ορολογικά, υφολογικά) χαρακτηριστικά του νομικού λόγου (Cao 1997: 13–23), τόσο διαγλωσσικά όσο και ενδογλωσσικά, ανεξαρτήτως κλάδου δικαίου και είδους ή τύπου νομικού κειμένου. Οπωσδήποτε, ο χαρακτήρας δεδομένου εθνικού δικαίου ως ηπειρωτικού ή ως κοινοδικαίου διαδραματίζει ρόλο και στα χαρακτηριστικά της οικείας νομικής γλώσσας και της ορολογίας της. Το ελληνικό και το ρωσικό δίκαιο έχουν αμφότερα επηρεαστεί από τα ηπειρωτικά δίκαια, αλλά το ρωσικό εμφανίζει και χαρακτηριστικά κοινοδικαίου, καθώς και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (Maleshin 2007: 545). Στο παρόν άρθρο, αφού προηγηθεί μια εισαγωγή σχετικά με τη φύση της νομικής γλώσσας ως γλώσσας για ειδικούς σκοπούς, καθώς και σχετικά με κάποια γενικά χαρακτηριστικά που μοιράζονται όλες οι νομικές γλώσσες –τουλάχιστον στον Δυτικό Κόσμο– παρουσιάζονται θεμελιώδη χαρακτηριστικά της νεοελληνικής νομικής γλώσσας και ορολογίας (Βαλεοντής και Κριμπάς 2014: 44–48, 128–130) και, χρησιμοποιώντας τις ίδιες παραμέτρους, συγκρίνονται με θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ρωσικής νομικής γλώσσας και ορολογίας (Mattila 2006: 112, 114, 126). Όπου κρίνεται σκόπιμο για την πληρέστερη κατανόηση της συζήτησης, αναφέρονται συγκεκριμένα υφολογικά χαρακτηριστικά της νομικής γλώσσας εκάστου εθνικού δικαίου και πραγματοποιείται γραμματική και ορολογική ανάλυση συγκεκριμένων νεοελληνικών και ρωσικών νομικών όρων, με έμφαση στους μηχανισμούς σχηματισμού όρων (Βαλεοντής και Μάντζαρη 2006: 3, 5–10). Το άρθρο καταλήγει με την παρουσίαση βασικών ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ νεοελληνικής και ρωσικής νομικής γλώσσας και ορολογίας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Βαλεοντής, Κ.Ε. και Π.Γ. Κριμπάς (2014) Νομική γλώσσα, νομική ορολογία: θεωρία και πράξη (Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη/Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας).
Βαλεοντής, Κ. και Έ. Μάντζαρη (2006) «Η γλωσσική διάσταση της Ορολογίας: αρχές και μέθοδοι σχηματισμού των όρων», ανακοίνωση στο 1st Athens International Conference on Translation and Interpretation “Translation: Between Art and Social Science” (13–14 October 2006), στην ιστοσελίδα http://www.eleto.gr/download/BooksAndArticles/HAU-Conference2006-ValeontisMantzari_GR.pdf  (επίσκεψη 07-12-2014).
Blückert, A. (2010) Juridiska – ett nytt språk? En studie av juridikstudenters språkliga inskolning (Uppsala: Uppsala Universitet, σειρά Skrifter utgivna av Institutionen för Nordiska Språk vid Uppsala Universitet, αρ. 79).
Cao, D. (1997) Translating Law (Clevedon/Buffalo/Toronto: Multilingual Matters Ltd., σειρά Topics in Translation.
Maleshin, D. (2007) “Russian Style of Civil Procedure”, Emory International Law Review 21/2: 543-562.
Mattila, H. (2006) Comparative Legal Linguistics (Surrey/Burlington: Ashgate).

Δέσποινα Δ. Λάμπρου
Α.Π.Θ.
deslamprou@del.auth.gr

Το περίγραμμα του επαγγέλματος του μεταφραστή στην Ελλάδα:
επισκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης και προτάσεις

Για να μπορέσουμε να εκπαιδεύσουμε και να πιστοποιήσουμε επαγγελματίες μεταφραστές και μεταφράστριες, είναι απαραίτητο να ορίσουμε πρώτα το σύνολο των βασικών και επιμέρους λειτουργιών που συνθέτουν το αντικείμενο εργασίας τους καθώς και τις αντίστοιχες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που απαιτούνται για την ανταπόκριση στις λειτουργίες αυτές (πρβ. ΚΥΑ 110998/08.05.2006), να συντάξουμε, δηλαδή, ένα επαγγελματικό περίγραμμα στο οποίο θα περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα παραπάνω στοιχεία.
Για το σκοπό αυτό θα παρουσιάσουμε αρχικά το μοναδικό επαγγελματικό περίγραμμα του μεταφραστή που έχει συνταχθεί από επίσημο ελληνικό φορέα (ΟΑΕΔ) και θα εξηγήσουμε για ποιους λόγους είναι επιστημονικά αβάσιμο και ακατάλληλο προς χρήση. Στη συνέχεια, θα μελετήσουμε την εγχώρια και διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, την ελληνική νομοθεσία καθώς και στοιχεία από τις επαγγελματικές ενώσεις μεταφραστών και τα ιδρύματα εκπαίδευσης μεταφραστών στην Ελλάδα. Τέλος, θα εξετάσουμε την κατάσταση σε άλλες χώρες, εντοπίζοντας τους αρμόδιους για τη δημιουργία επαγγελματικών περιγραμμάτων φορείς και συγκεντρώνοντας μια σειρά περιγραμμάτων του επαγγέλματος του μεταφραστή, τα οποία και θα μελετήσουμε, προκειμένου να συγκεντρώσουμε χρήσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη ενός ελληνικού περιγράμματος.
Βάσει των στοιχείων που θα προκύψουν από την έρευνά μας, θα επιδιώξουμε να αναπτύξουμε με επιστημονικό τρόπο μια πρόταση περιγράμματος του επαγγέλματος του μεταφραστή με τις παρακάτω ενότητες: (1) τίτλος και ορισμός του επαγγέλματος του μεταφραστή, (2) επαγγελματικές λειτουργίες και εργασίες, (3) απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες για την άσκηση του επαγγέλματος, (4) προτεινόμενες διαδρομές για την απόκτηση των απαιτούμενων προσόντων και (5) ενδεικτικοί τρόποι αξιολόγησης των απαιτούμενων γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων (πρβ. Δημουλάς/Βαρβιτσιώτη/Σπηλιώτη 2007: 13).
Η πρόταση περιγράμματος για το επάγγελμα του μεταφραστή που θα προκύψει από την έρευνά μας φιλοδοξούμε να αποτελέσει ένα πρώτο βήμα για την εκπόνηση ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου επαγγελματικού περιγράμματος, το οποίο θα μπορεί μελλοντικά να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη ή την επικαιροποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τη δημιουργία της απαραίτητης για τις ανάγκες της χώρας πιστοποίησης μεταφραστών αλλά και για τη συμβουλευτική και τον επαγγελματικό προσανατολισμό.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Delisle, J. (1992). «Les manuels de traduction: Essai de classification», στο TTR, 1: 17-47.
EMT expert group (2009). Competences for professional translators, experts in multilingual and multimedia communication. Brussels: European Commission.
Nord, C. (1991). Text analysis in translation. Theory, methodology, and didactic application of a model for translation-oriented text analysis. Amsterdam/Atlanta: Rodopi.
Roberts, R. P. (1984). «Compétence du nouveau diplômé en traduction», στο Traduction et Qualité de Langue. Actes du Colloque Société des traducteurs du Québec, Conseil de la langue française. Québec: Éditeur officiel du Québec, σελ. 172-184.
Ulrych, M. (2005). «Training translators: Programmes, curricula, practices», στο Tennent, Martha (επιμ.): Training for the New Millennium: Pedagogies for Translation and Interpreting. Amsterdam: Benjamins, σελ. 3-33.
Δημουλάς, K. (επιμ.) / Βαρβιτσιώτη, Ρ. / Σπηλιώτη, Χ. (2007). Οδηγός ανάπτυξης επαγγελματικών περιγραμμάτων. Αθήνα: ΓΣΕΕ, ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ.
ΚYA αρ. ΟΙΚ. 110998. Πιστοποίηση επαγγελματικών περιγραμμάτων, ΦΕΚ Β΄566 / 8 Μαΐου 2006.
ΟΑΕΔ (2008). Περιγράμματα επαγγελμάτων. http://epagelmata.oaed.gr/  (06.01.2014).

Τατιάνα Λιάνη
Α.Π.Θ.
tatianaliani@yahoo.com

Μεταφράζοντας τους βιεννέζους μοντερνιστές για το ελληνικό θέατρο

Στο γύρισμα του 20ου αιώνα η Βιέννη, πρωτεύουσα τότε της πολυεθνοτικής αυτοκρατορίας των Αψβούργων, ανέδειξε κάποιους από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες και επιστήμονες του 20ο αιώνα: στη μουσική τον Μάλερ και τον Σένμπεργκ, στην ψυχολογία τον Φρόιντ και τον Άντλερ, στη ζωγραφική τον Κλιμτ, τον Σίλε και τον Κοκόσκα. Στη λογοτεχνία η ομάδα της «Νέας Βιέννης», που δημιουργήθηκε γύρω στα 1900 με κεντρικό πυρήνα τους νεαρούς συγγραφείς Χέρμαν Μπαρ, Χούγκο φον Χόφμανσταλ, Άρτουρ Σνίτσλερ και Στέφαν Τσβάιχ, εισήγαγε το μοντερνισμό στα αυστριακά γράμματα και βρήκε, στις αρχές του 20ου αιώνα, απρόσμενα γρήγορα το δρόμο για τις ελληνικές θεατρικές σκηνές.
Κάποια από τα έργα τους αποδείχτηκαν εξαιρετικά δημοφιλή, όπως η «Ηλέκτρα» του Χόφμανσταλ, ένας από τους σημαντικότερους ρόλους της Μαρίκας Κοτοπούλη, ή η «Αγαπούλα» του Σνίτσλερ, μεγάλη επιτυχία της Έλλης Λαμπέτη. Άλλα έργα του βιεννέζικου μοντερνισμού ήρθαν σε σύγκρουση με τον ορίζοντα προσδοκίας των ελληνικού κοινού με απρόσμενα αποτελέσματα: το έργο του Τσβάιχ «Του φτωχού τ’ αρνί», για παράδειγμα, κατηγορήθηκε ως «φιλοκομμουνιστικό» και κατέβηκε ύστερα από μόλις 4 παραστάσεις από το Εθνικό Θέατρο το 1934, ενώ για το προκλητικά ερωτικό «Γαϊτανάκι» του Σνίτσλερ στήθηκε μια «θεατρική δίκη» στο θέατρο Μουσούρη το 1946.
Η παρούσα ανακοίνωση έχει στόχο να χαρτογραφήσει κριτικά τη μεταφραστική ιστορία των βιεννέζικων αυτών έργων, που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς ανάμεσα στους μεταφραστές τους συμπεριλαμβάνονται σημαντικές προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων, όπως ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, ο Λέων Κουκούλας και ο Πέτρος Μάρκαρης. Θα ερευνήσει επίσης τις διαφορετικές μεταφραστικές επιλογές που ορίζουν τη δημιουργία ανάλογα με την εποχή και τα ιστορικοκοινωνικά συμφραζόμενα – γιατί, για παράδειγμα το σκανδαλιστικό «Reigen» μεταφράζεται αρχικά τα μεσοπολεμικά χρόνια ως «Κύκλος» για να καταλήξει σε «Γαϊτανάκι του έρωτα». Και τέλος θα εξετάσει τους λόγους της πρόσφατης «αναγέννησης» των βιεννέζων μοντερνιστών, ύστερα από μια μακρά περίοδο απουσίας από τα ελληνικά γράμματα.

Νικολέτα Μάνου
Μεταφραστικό Γραφείο Eurologos
nikolmanou@yahoo.gr

Θεωρία του Σκοπού:
Επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του μεταφραστή στη μεταφραστική διαδικασία

Το παρόν άρθρο σαν στόχο έχει να αναλύσει τη διαδικασία μετάφρασης ιατρικών κειμένων βάσει των θεωριών λειτουργικής αυτοδυναμίας και πιο συγκεκριμένα βάσει της Θεωρίας του Σκοπού, όπως αυτή διατυπώθηκε αρχικά από τον Vermeer και επαναδιατυπώθηκε από τους Vermeer και Reis. Η συγγραφέας διατείνεται ότι οι αποφάσεις του μεταφραστή τόσο σε γλωσσικό επίπεδο (λεξιλόγιο, ορολογία, σύνταξη), όσο και σε πραγματολογικό και υφολογικό επίπεδο δεν επηρεάζονται μόνο από το κείμενο-πηγή, το οποίο αποτελεί απλώς ένα σημείο αναφοράς για τον μεταφραστή, αλλά κυρίως από τον σκοπό του κειμένου-στόχου, δηλαδή τη λειτουργία για την οποία προορίζεται το κείμενο. Δεδομένου ότι η μετάφραση δεν περιλαμβάνει απλώς τη μεταφορά όρων από τον έναν γλωσσικό κώδικα στον άλλο, αλλά πρόκειται για μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει τη μεταφορά ενός μηνύματος, ο προσδιορισμός του σκοπού του κειμένου-στόχου δίνει στον μεταφραστή τις απαραίτητες κατευθυντήριες γραμμές, ώστε να διασφαλιστεί η επιτυχής μεταφορά του μηνύματος. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση της μετάφρασης ιατρικών κειμένων που εξετάζει το παρόν άρθρο, ο σκοπός του κειμένου-στόχου που καθορίζει και τη μορφή του, προσδιορίζεται βάσει του μέσου στο οποίο παρουσιάζεται η μετάφραση και του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Συνεπώς, εάν το κείμενο-στόχος απευθύνεται στο ευρύ κοινό τότε ο μεταφραστής μπορεί και οφείλει να προσαρμόσει την ορολογία και το λεξιλόγιο του κειμένου αναλόγως, χωρίς να δεσμεύεται από το κείμενο-πηγή και τις επιλογές του συγγραφέα. Ο λόγος που έχει επιλεγεί η συγκεκριμένη θεωρία έγκειται τόσο στο γεγονός ότι μεταφέρει το επίκεντρο της μεταφραστικής διαδικασίας από το κείμενο-πηγή στο κείμενο-στόχο και κατά συνέπεια στον μεταφραστή, όσο και στο γεγονός ότι πρόκειται για μία θεωρία που έχει πρακτικές εφαρμογές στον επαγγελματικό χώρο της μετάφρασης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Reiss, Katharina and Hans J. Vermeer (1984) Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie [Towards a General Theory of Translational Action], Tübingen: M Niemeyer.
Vermeer, Hans J. (1989/2000) ‘Skopos and commission in translational action’, in Lawrence Venuti (ed.) The Translation Studies Reader, London: Routledge, 221-232, 2nd edition.

Ελπινίκη Μαργαρίτη, Ειρήνη Χατζηκουμή
Ε.Κ.Π.Α., Ε.Μ.Π.
elpimargariti@gmail.com, chatzikoumi@gmail.com

Διδασκαλία μετάφρασης ιατρικής ορολογίας με χρήση παράλληλου σώματος κειμένων

Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό να παρουσιάσει δραστηριότητες που απευθύνονται σε σπουδαστές μετάφρασης με τη μέθοδο data-driven learning για μετάφραση ιατρικής ορολογίας από τα αγγλικά στα ελληνικά. Ο όρος “data-driven learning”, ο οποίος συνήθως αποδίδεται ως «βασιζόμενος σε εμπειρική γνώση», έχει τις ρίζες του στην πληροφορική. Πατέρας αυτής της μαθητοκεντρικής διαδικασίας διδασκαλίας είναι ο Tim Johns, ο οποίος χρησιμοποίησε τα σώματα κειμένων, που μέχρι τότε ήταν αποκλειστικό εργαλείο των ερευνητών, στη διαδικασία της διδασκαλίας. Κύριο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι η ευκολία πρόσβασης που έχει ο/η μαθητής/τρια σε πραγματικά γεγονότα γλωσσικής πραγμάτωσης και η δυνατότητα του να οδηγείται σε γενικεύσεις για τη γλώσσα μέσω αυτών. Στη σημερινή εποχή, όταν αναφερόμαστε σε σώματα κειμένων εννοούμε ηλεκτρονικά σώματα κειμένων τα οποία αποτελούνται από κείμενα σε ψηφιακή μορφή με μεγάλο όγκο πληροφοριών, όπως είναι το μέρος του λόγου και το λήμμα. Η ιδιαίτερη θέση που κατέχουν στη γλωσσολογία έχουν δημιουργήσει ένα καινούριο κλάδο που ονομάζεται Γλωσσολογία Σωμάτων Κειμένων (Corpus Linguistics), ενώ στο χώρο της μετάφρασης έχει δημιουργηθεί ο τομέας CTS (Corpus Based Translation Studies – μεταφρασιολογικές προσεγγίσεις που βασίζονται σε σώματα κειμένων). Πιο αναλυτικά, έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε δραστηριότητες οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν σπουδαστές της μετάφρασης αρχικά, αλλά και τους ίδιους τους μεταφραστές στη συνέχεια, να αποδώσουν ορολογία. Εμείς για τις ανάγκες της εργασίας αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με την ιατρική ορολογία, την οποία αντλούμε από το σώμα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΕΑ, European Medicines Agency), ενώ για την επεξεργασία του χρησιμοποιούμε το εργαλείο ελεύθερης πρόσβασης AntPConc (parallel concordancer). Με τον τρόπο αυτό δίνουμε το έναυσμα στον μελλοντικό μεταφραστή να αξιοποιήσει τα ανοιχτά παράλληλα σώματα κειμένων που υπάρχουν στο διαδίκτυο για διάφορους τομείς του επιστητού σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.

Ροδόλφος Μασλίας
TermCoord, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
rodolfos.maslias@europarl.europa.eu

Ορολογία: Μοχλός Ποιότητας στην Πολύγλωσση Μεταφραστική Μηχανή της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση παράγει το 80% της εθνικής νομοθεσίας καθενός από τα 28 κράτη μέλη της στις 24 επίσημες γλώσσες. Αυτό γίνεται με την κύρωση των οδηγιών από τα εθνικά Κοινοβούλια στην εκάστοτε γλώσσα, δηλαδή ενός κειμένου μεταφρασμένου από τις μεταφραστικές υπηρεσίες των οργάνων που έχουν συνολικά 5000 περίπου μεταφραστές. Κάθε νομικό ή φυσικό πρόσωπο στις χώρες μας μπορεί να προσφύγει με βάση τα κείμενα αυτά στα εθνικά ή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, πράγμα που τους δίνει την ισχύ πρωτοτύπου. Δεδομένου ότι οι συνδυασμοί των γλωσσών είναι 552, η αντιστοιχία της ορολογίας αποτελεί τον βασικό μοχλό ποιότητας της πολύγλωσσης ευρωπαϊκής νομοθεσίας, όχι μόνο από τη γλωσσική, αλλά και από τη θεσμική, νομική και πολιτική άποψη. Στην εποχή της ταχύρρυθμης επέκτασης των μέσων ηλεκτρονικής επικοινωνίας και της πολύγλωσσης συνεργασίας σε όλους τους τομείς, η ορολογία έχει καταστεί το κύριο εργαλείο για την ποιότητα αυτής της πολύγλωσσης επικοινωνίας, αντικείμενο έρευνας σε όλα τα πανεπιστήμια, αλλά και βασική πτυχή κάθε προσπάθειας αυτοματοποίησης της μετάφρασης. Οι νέες προκλήσεις για την ορολογία είναι η ενοποίηση των βάσεων δεδομένων, η σημασιολογική σύνδεση των εννοιών και των όρων και η εισαγωγή τους στα συνεχώς αναπτυσσόμενα λογισμικά μετάφρασης και διερμηνείας.

Βασιλική Μήσιου
Α.Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας
v_misiou@yahoo.gr

Οι (α)ορατές Ελληνίδες μεταφράστριες του 19ου αιώνα:
Ανάδυση από την αφάνεια της λήθης

Παρότι τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευτεί αρκετές μελέτες που πραγματεύονται τη δράση Ελληνίδων σε πεδία όπως αυτό της ιστορίας και της λογοτεχνίας και έχουν εστιάσει στη σχέση τους με το εγχώριο λογοτεχνικό γίγνεσθαι, κυρίως του 19ου αιώνα, προσφέροντας ανεκτίμητο υλικό για την ελληνική γυναικεία λογοτεχνική παραγωγή, διαπιστώνεται η ελλιπής εξέταση της μεταφραστικής τους ενασχόλησης. Παρ’ όλα αυτά, η Αικατερίνη Ραστή, η Μητιώ Σακελλαρίου, η Αικατερίνη Σούτζη-Βαλέτα, η Ευανθία Καΐρη, η Αικατερίνη Μαυροκορδάτου-Δοσίου, η Αικατερίνη Ζάρκου, όπως και άλλες Ελληνίδες, εμφανίστηκαν στον χώρο των γραμμάτων με μεταφράσεις κι όχι με πρωτότυπα έργα. Από τις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζει να αφυπνίζεται η κοινωνική συνείδηση των Ελληνίδων, οι οποίες αντιλαμβάνονται την ανάγκη αλλαγής της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία και κρίνουν ότι αυτό δύναται να επιτευχθεί μέσω της εκπαίδευσης και την πνευματικής καλλιέργειας. Στο πνεύμα αυτό η μετάφραση εκλαμβάνεται ως το πλέον κατάλληλο εργαλείο πνευματικής ανύψωσης και διεξόδου από τους περιορισμούς της ιδιωτικής σφαίρας – πρόκειται αναμφισβήτητα για μία δραστηριότητα που καλύπτει τις συνειδητές προσπάθειες προς την αλλαγή. Το γεγονός ότι πενήντα οκτώ (58) Ελληνίδες, μερικές ακόμη και προεπαναστατικά, μετέφρασαν, εξέδωσαν και υπέγραψαν (στην πλειονότητά τους) επώνυμα μεταφράσεις το 19ο αιώνα καταδεικνύει την επιθυμία τους να καταστεί ορατό το έργο τους και εμφανής η δραστηριότητά τους αυτή. Σε μια προσπάθεια χαρτογράφησης της γυναικείας μεταφραστικής παραγωγής κι αντλώντας πληροφορίες ως επί το πλείστον από τα προλογικά ή/και αφιερωματικά σημειώματα που προτάσσονται σε αρκετές από τις μεταφράσεις, στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι η συνοπτική παρουσίαση του μεταφραστικού τους έργου, η διερεύνηση διατύπωσης προβληματισμού για τη μεταφραστική διαδικασία, καθώς επίσης και η προβολή σημαντικών στοιχείων που δύνανται να συνδράμουν στη σκιαγράφηση της ταυτότητας της Ελληνίδας μεταφράστριας του 19ου αιώνα.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Βαρίκα, Ελένη. «Γυναικείος λόγος (Ποιος γυναικείος λόγος;)» Διαβάζω 36 (1980): 30-35.
Bassnett, Susan. “Writing in No Man’s Land: Questions of Gender and Translation.” Ilha Do Destero, Studies in Translation 28 (1992): 63-73.
Bourdieu, Pierre. The Logic of Practice. Trans. Richard Nice. Stanford, California: Stanford University Press, 1990.
Denissi, Sophia. “The Greek Enlightenment and the Changing Cultural Status of Women.” Σύγκριση 12 (2001): 42-47.
Δημαράς, Θ. Κωνσταντίνος. Ελληνικός Ρωμαντισμός. Αθήνα: Ερμής, 1985.
---. Νεοελληνικός Διαφωτισμός. 5η έκδ. Αθήνα: Ερμής, 1989.
Ζιώγου-Καραστεργίου, Σιδηρούλα. Η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (1830-1893). Αθήνα: Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας, 1986.
Flotow, Luise von. “Feminist Translation: Contexts, Practices, Theories.” TTR 4.2 (1991): 69-84.

Χριστίνα Μπακούλα
Ε.Κ.Π.Α.
cbakoula@gmail.com

Μετάφραση αγγλικών επιστημονικών κειμένων και καταγραφή των κυριότερων μεταφραστικών τεχνικών

Η παρούσα μελέτη έχει ως κύριο στόχο την καταγραφή των κυριότερων μεταφραστικών τεχνικών που έχει στη διάθεσή του ο έλληνας μεταφραστής στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα φυσικό, συνοχικό και συνεκτικό κείμενο στην αγγλική γλώσσα. Ειδικότερα, διακρίνοντας τη μεθοδολογία που υιοθετήθηκε αρχικά σε συντακτικό-σημασιολογικό πλαίσιο και, κατόπιν, σε γραμματικό-σημασιολογικό, σημασιολογικό, κειμενικό και πραγματολογικό επίπεδο, η μελέτη επικεντρώνεται στην ενδελεχή παρουσίαση της μεθοδολογίας που τέθηκε σε εφαρμογή κατά την ελληνική μετάφραση του βιβλίου “Contemporary Translation Theories” του Edwin Gentzler. Ωστόσο, η προτεινόμενη κατηγοριοποίηση είναι ώς ένα βαθμό και καταχρηστική, αφού τα όρια των τεχνικών δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως απολύτως διακριτά.
Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται επιβάλλουν σημαντικές συντακτικές αλλαγές εντός του προτασιακού πλαισίου, αναπόφευκτες κατά την απόδοση του αγγλικού κειμένου στην ελληνική, δεδομένου ότι οι δύο γλωσσικοί κώδικες διέπονται από τους δικούς τους συντακτικούς κανόνες. Όμως, οι τροποποιήσεις επεκτείνονται και εκτός του προτασιακού πλαισίου, στις περιόδους του αυθεντικού κειμένου, με αποτέλεσμα τη μη διατήρηση του μεγέθους τους και του είδους των προτάσεων που τις απαρτίζουν. Εν τέλει, ο έλληνας μεταφραστής που χειρίζεται αγγλικά κείμενα οφείλει να καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε να μη παρουσιάζει το κείμενό του εικόνα υπερμετάφρασης, αλλά να αποδεικνύει στο αναγνωστικό του κοινό με κάθε λέξη, πρόταση και παράγραφο ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο και σαφές σχέδιο κατά τη διάταξη των συντακτικών του στοιχείων και την απόδοση των νοημάτων του.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Baker, M. (1992). In other words: A coursebook on translation. London/New York: Routledge.
Blum-Kulka, S. (2000). “Shifts of cohesion and coherence in translation”. In Lawrence Venuti (ed.) The Translation Studies Reader, pp. 298-313. London/New York: Routledge.
Neubert, A. & G.M. Shreve (1992). Translation as text. Kent/Ohio/London: The Kent State University Press.
Newmark, P. (1981). Approaches to translation. Oxford: Pergamon Press.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation. London: Prentice-Hall.
Vinay, J.P. & J. Darbelnet (1958). Stylistique comparée du Français et de l’Anglais: Méthode de traduction. Paris: Didier.

Βασίλης Μπαμπούρης
Κέντρο Εκπαίδευσης Μεταφραστών meta|φραση
vbabouris@gmail.com

Νέες προκλήσεις για την εκπαίδευση μεταφραστών

Πολλά έχουν γραφεί για την επίδραση της Πληροφορικής και του Διαδικτύου στη μεταφραστική διαδικασία, στο βαθμό που είναι πλέον κοινώς αποδεκτό ότι στο πεδίο αυτό παρατηρήθηκε μια αλλαγή επιστημονικού παραδείγματος. Θα μπορούσαμε, μάλιστα, να υποστηρίξουμε ότι η αλλαγή αυτή συντελέστηκε σε δύο φάσεις, αφού τα τελευταία χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην περαιτέρω μεταβολή πολλών σταθερών της μετάφρασης.
Με δεδομένη τη μετεξέλιξη του γνωστικού αντικειμένου μας και τη ρευστότητα του μεταφραστικού τοπίου, απαιτείται να εξετάσουμε κατά πόσο παρακολουθεί αυτές τις αλλαγές η διδακτική της μετάφρασης, καθώς στις γνωστές προκλήσεις (όπως η μετάλλαξη της έννοιας του κειμένου, η επάνοδος της μηχανικής μετάφρασης και η φρενήρης εξέλιξη των μεταφραστικών τεχνολογιών) έρχονται να προστεθούν νέες (όπως η αναξιοπιστία των ΜΜΕ ως μέσων έρευνας, η έλλειψη ενός συστήματος αξιολόγησης διαδικτυακών πόρων, η μετάλλαξη της έννοιας του συγγραφέα, η ανάγκη για μια νέα μεταφραστική δεοντολογία και ο κίνδυνος ψηφιακής εξαφάνισης της ελληνικής γλώσσας).
Με βάση τα παραπάνω και αντλώντας στοιχεία από την 20ετή εμπειρία μου στην εκπαίδευση μεταφραστών, στην ανακοίνωσή μου:
α) αναλύω τις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εκπαίδευση μεταφραστών, με χρήση χαρακτηριστικών παραδειγμάτων,
β) υποστηρίζω ότι η διδακτική της μετάφρασης οφείλει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα με τρόπο που να διαφυλάσσει τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της μετάφρασης,
γ) προτείνω πρακτικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων, με στόχο η μετάφραση και η εκπαίδευση μεταφραστών κατά το δυνατόν να συμβαδίζουν και
δ) διατυπώνω προβλέψεις για το επόμενο εξελικτικό στάδιο της μετάφρασης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Al-Qinai, J. (2010) “Training tools for translators and interpreters”. Journal of Pan-Pacific Association of Applied Linguistics, 14(2), 121-139.
Διαθέσιμο online: http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ920531.pdf.
Belos, A. (2012) Is That a Fish in Your Ear?: Translation and the Meaning of Everything. Particular Books, London.
Carr, N. (2008) “Is Google Making Us Stupid? – What the Internet is doing to our brains” The Atlantic
Διαθέσιμο online: http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2008/07/is-google-making-us-stupid/306868/ .
Diep, F. (2014) “Associated Press Will Use Robots To Write Articles”. Popular Science.
Διαθέσιμο online: http://www.popsci.com/article/technology/associated-press-will-use-robots-write-articles.
EMT Expert Group (2013) “The EMT Translator Trainer Profile: Competences of the trainer in translation”. Διαθέσιμο online: http://goo.gl/83lynM.
Kelly, D. (2005) A Handbook for Translator Trainers: A Guide to Reflective Practice. St. Jerome, Manchester.
Kelly, D. (2008) “Training the Trainers: Towards a Description of Translator Trainer Competence and Training Needs Analysis”, TTR: traduction, terminologie, redaction, 21(1): 99-125.
Διαθέσιμο online: http://www.erudit.org/revue/ttr/2008/v21/n1/029688ar.pdf .
Konnikova, M. (2014) “What’s Lost as Handwriting Fades”. The New York Times Διαθέσιμο online: http://www.nytimes.com/2014/06/03/science/whats-lost-as-handwriting-fades.html.
Le Guin, U. K. (2014) Speech at National Book Awards ceremony. Διαθέσιμο online: http://www.theguardian.com/books/2014/nov/20/ursula-k-le-guin-national-book-awards-speechAwards.
O'Hagan, M. & Ashworth, D. (2002) Translation Mediated Communication in a Digital World: Facing the Challenges of Globalization and Localization. Multilingual Matters, Clevendon.
Tassini, A. (2011) The Translator Training Textbook: Translation Best Practices, Resources & Expert Interviews. CreateSpace, Charleston.

Αγγελική Μπάνου
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Καθηγήτρια αγγλικών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση
agbanou@hotmail.com

Ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων ελληνόφωνων μεταφραστών-το παράδειγμα της Αγγλικής στους πρωτοετείς φοιτητές του ΤΞΓΜΔ του Ιονίου Πανεπιστημίου

Η ανάπτυξη και o εμπλουτισμός των γλωσσικών δεξιοτήτων των πρωτοετών φοιτητών του Τμήματος Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην υποχρεωτική ,σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών, γλώσσα εργασίας- την αγγλική- καθώς και η πορεία της γλωσσικής εξέλιξής τους κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων ετών της φοίτησής τους στο Τμήμα αποτελεί ουσιαστικό στόχο και κύριο μέλημα για την εξέλιξη μελλοντικών μεταφραστών. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να εξεταστεί το επίπεδο γλωσσομάθειας των πρωτοετών φοιτητών στην αγγλική γλώσσα κατά την εισαγωγή τους στο Τμήμα και πώς το επίπεδο αυτό αναπτύσσεται και διαμορφώνεται προκειμένου μετά την ολοκλήρωση των δυο πρώτων ετών των σπουδών τους, οι φοιτητές να καταστούν ικανοί να αναλύουν, να επεξεργάζονται και εν τέλει να μεταφράζουν ξενόγλωσσα ειδικά κείμενα ή κείμενα που έχουν συνταχθεί στην Ελληνική και την Αγγλική.
Τον Οκτώβριο του 2011 ζητήθηκε από αντιπροσωπευτικό δείγμα πρωτοετών φοιτητών να συμπληρώσουν ένα Διαγνωστικό τεστ στην αγγλική γλώσσα το οποίο δημιουργήθηκε με σκοπό να εξετάσει το επίπεδο των νεοεισαχθέντων στο Τμήμα σε δυο βασικές γλωσσικές δεξιότητες: α) την κατανόηση και β) την παραγωγή γραπτού λόγου. Στόχος του τεστ ήταν να εκτιμηθεί το γλωσσικό επίπεδο των συμμετεχόντων στην ξένη γλώσσα και να τους κατηγοριοποιήσει στις ακόλουθες κατηγορίες: Β1, Β2, Γ1, Γ2 . ¨Ένα χρόνο μετά, τον Νοέμβριο του 2012 ζητήθηκε από τους ίδιους φοιτητές να συμπληρώσουν ένα δεύτερο τεστ αξιολόγησης στην αγγλική γλώσσα, του οποίου στόχος ήταν να ερευνήσει τη γλωσσική εξέλιξη των συμμετεχόντων μετά την ολοκλήρωση του πρώτου έτους σπουδών.
Τα αποτελέσματα της έρευνας προσφέρουν ενδιαφέροντα και σημαντικά συμπεράσματα αναφορικά με την γλωσσική ανάπτυξη των μελλοντικών μεταφραστών και πώς οι γλωσσικές τους δεξιότητες επηρεάζουν τη μεταφραστική διαδικασία.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Berkenkotter C. and Huckin T., (1995): Genre Knowledge in Disciplinary Communication: cognition/culture/power, Lawrence Erlbaum New Jersey
Bhatia V.K. (1993): Analysing Genre: Language Use in Professional Settings, Longman, London
Grimshaw, G. M., Adelstein, A., Bryden, M. P., & MacKinnon, G. E. (1998): First-language acquisition in adolescence: evidence for a critical period for verbal language development. Brain and Language
Tom Hutchinson and Alan Waters (1987): English for Specific Purposes- A learning centred approach, Cambridge University Press, Cambridge
James M. Aderson (1973): Structural aspects of language change, Longman
Newmark, Peter (1982): Approaches to Translation, Pergamon, Oxford
Newmark Peter (1991): About Translation: Multilingual Matters University Press, Clevedon
Patsy M. Lightbown and Nina Spada (1999): How Languages are learned, Oxford
Rebecca L. Oxford (1990): Language learning strategies, Heinle & Heinle Publishers
Swales J.M. (1990): Genre analysis: English in academic and research settings, Cambridge University Press. Cambridge
Aderson J. Charles, Clapham Caroline, Wall Dianne (1995): Language Test Construction and Evaluation, Cambridge University Press

Ελισάβετ Νεοφυτίδου, Ελένη Κασάπη
Α.Π.Θ.
eneofyti@psy.auth.gr, kassapi@itl.auth.gr

Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού:
Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό

Η γνωστική λειτουργία και έκπτωση έχει απασχολήσει, ιδιαίτερα, την κλινική νευροψυχολογία και νευρολογία διεθνώς, και έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ανεύρεση κατάλληλων μεθόδων για την αξιολόγηση της γνωστικής κατάστασης και ιδιαίτερα της προνοσηρής ευφυίας αλλά και για την εκτίμηση της προβλεπτικής ικανότητας εξειδικευμένων τεστ για τη γνωστική λειτουργία σε υγιείς ή και σε ασθενείς, όπου έχει αρχίσει να επιδεινώνεται η γνωστική λειτουργία. Η προνοσηρή νοητική λειτουργία αποτελεί, βάσει ερευνών, μια σημαντική παράμετρο για την εκτίμηση της εγκεφαλικής βλάβης παθολογικής αιτιολογίας και γνωστικής δυσλειτουργίας και η αξιολόγησή της μπορεί να συμβάλει γενικότερα στην εκτίμηση των νοητικών λειτουργιών του ατόμου.
Η παρούσα εργασία, ως μέρος μιας ευρύτερης έρευνας, επικεντρώνεται στην αξιολόγηση της μεταφρασιμότητας χρησιμοποιούμενων, προς μετάφραση εργαλείων, σε κέντρα διάγνωσης για την άνοια και σε αντίστοιχες νευρολογικές, νοσοκομειακές κλινικές. Βασικό πρωτότυπο εργαλείο μέτρησης, όπως ήδη αναφέρουμε, είναι το σουηδικό διαγνωστικό τεστ εξέτασης του νοητικού λεξικού με ονοματολογία <<Swedish Lexical Decision Test (SLDT)>>, το οποίο μεταφράζεται και προσαρμόζεται στο ελληνικό γλωσσικό σύστημα, αρχής γενομένης, όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση “Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου Swedish Lexical Decision Test (2012), από τους Μ. Καπετανίδου, Μ. Τυμβίου, Ε. Κασάπη, Κ. Σούμπουρου, Φ. Κουντή και Μ. Τσολάκη.
Το δεδομένο ερωτηματολόγιο στη μέχρι τώρα διαδικασία μεταφραστικής του αξιολόγησης από Ελισάβετ Νεοφυτίδου απαντήθηκε από 61 άτομα (Μ.Ο ηλικίας= 66 έτη, T.A=9,087 έτη) που εξετάστηκαν στο Νοσοκομείο Παπανικολάου και στο Κέντρο διάγνωσης για την άνοια, “Αγία Ελένη”, στη Θεσσαλονίκη, όπου διαγνώστηκαν για άνοια, ήπια γνωστική εξασθένηση (MCI), και συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος).
Η ανακοίνωσή μας επικεντρώνεται στον έλεγχο της ποιότητας των μεταφράσεων με βάση τα ακόλουθα χαρακτηριστικά των λεξιλογικών συστατικών του τεστ:
• μέρος του λόγου,
• αφαιρετικότητα,
• συλλαβές,
• προθηματοποίηση,
• δάνεια προέλευση,
• λόγια προέλευση.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Α.Π.Θ.
kpaleologos@itl.auth.gr

Συλλογική λογοτεχνική μετάφραση και αυθεντία του ποιητή.
Ένα μεικτό μοντέλο διδακτικής της μετάφρασης και επιμόρφωσης μεταφραστών

Τα τελευταία χρόνια κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος η συλλογική μετάφραση λογοτεχνικών έργων, που δεν είναι παρά το, εντός ενός καθορισμένου πλαισίου, διαλεκτικό αποτέλεσμα των πολλαπλών «αναγνώσεων» του έργου από πολλά υποκείμενα. Έχει επίσης αναλυθεί και μελετηθεί η σημασία της, εκ του σύνεγγυς ή εκ του μακρόθεν, συνεργασίας του μεταφραστή (ή των μεταφραστών) με το συγγραφέα, προκειμένου να αποφευχθούν λανθασμένες ερμηνείες και αποδώσεις του έργου. Ωστόσο, αυτό που δεν έχει μελετηθεί όσο θα έπρεπε είναι η σπουδαιότητα ενός εργαστηρίου συλλογικής λογοτεχνικής μετάφρασης ως μέσου διδασκαλίας ή επιμόρφωσης μεταφραστών.
Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζουμε τη διοργάνωση, διεξαγωγή καθώς και τα αποτελέσματα ενός εκπαιδευτικού εργαστηρίου συλλογικής μετάφρασης από τα Ισπανικά στα Ελληνικά μικροδιηγημάτων του κολομβιανού συγγραφέα Γουίλιαμ Οσπίνα. Το εργαστήριο ήταν συνολικής διάρκειας δέκα [10] ωρών (πέντε [5] δίωρα μαθήματα) και έλαβε χώρα στην Αθήνα το Μάιο και τον Ιούνιο του 2014. Στα πρώτα τέσσερα [4] μαθήματα μεταφράστηκε συλλογικά από τη μεταφραστική ομάδα το υλικό που είχε αποστείλει ο συγγραφέας, ενώ στο πέμπτο μάθημα έγινε συνολική επιμέλεια των μεταφρασμάτων με την παρουσία (και ενεργό συμμετοχή) του συγγραφέα. Στόχος μας είναι, αφενός, να προβούμε σε μια πρώτη αποτίμηση της μεταφραστικής εργασίας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού εργαστηρίου και, αφετέρου, να εκτιμήσουμε τη συμβολή της αυθεντίας του ποιητή στο τελικό μετάφρασμα, συγκρίνοντας τη συλλογική εκδοχή του τέταρτου μαθήματος (δίχως τη συμμετοχή του συγγραφέα) με εκείνη του τελευταίου μαθήματος (όταν και υπήρξε η δυνατότητα άμεσης επαφής με την intentio auctoris).

Περικλής Παπαβασιλείου
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
papabas@otenet.gr

Μεταφρασιολογία και γνωστικές επιστήμες:
η συνεισφορά της διαλεκτικής-υλιστικής ψυχολογίας

Τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται μια διαδικασία αναπροσανατολισμού των ερευνητικών μελετών στο τομέα της μεταφρασιολογίας. Ένας βασικός άξονας της διαδικασίας αυτής συνδέεται με τη διεργασιακή, δυναμική αντίληψη της λειτουργικότητας του κειμένου. Αποτέλεσμα αυτού του αναπροσανατολισμού ήταν η ενσωμάτωση στις μεταφρασιολογικές μελέτες στοιχείων και γνωσιολογικών προτύπων που προέρχονται από τη γνωστική ψυχολογία, την ψυχογλωσσολογία και τη νευροφυσιολογία. Στη φάση ανάπτυξης που βρίσκονται σήμερα οι γνωστικές επιστήμες, οι μηχανισμοί που οδηγούν στο σχηματισμό των νοητικών αναπαραστάσεων δεν είναι ακόμα επαρκώς γνωστοί. Μπορεί κανείς να διατυπώσει την εκτίμηση ότι η πειραματική-επιστημονική έρευνα στο χώρο της νοητικής διεργασίας στη μετάφραση έχει ανάγκη ενός πιο στέρεου μεθοδολογικού υποβάθρου για να μπορέσει να κάνει ουσιαστικά βήματα προόδου. Κρίσιμο, κομβικό σημείο στην έρευνα πάνω στη μεταφραστική διαδικασία είναι η διασύνδεση μεταξύ κειμένου (γραπτού λόγου) και νοητικής διεργασίας. Εδώ εντοπίζεται ένα έλλειμμα της ερευνητικής-πειραματικής μεθοδολογίας. Υπάρχει πράγματι μια τάση επικέντρωσης των ερευνητικών εργασιών στις διεργασίες που αφορούν το επίπεδο των λέξεων και δευτερευόντως των συντακτικών δομών. Κατά την άποψή μου, η προβληματική της επιστημονικής μελέτης της μεταφραστικής διαδικασίας υπό το πρίσμα των γνωστικών επιστημών μπορεί επίσης να προαχθεί μέσω της προσέγγισης των ζητημάτων στη βάση των θέσεων της διαλεκτικής-υλιστικής ψυχολογίας, σύμφωνα με τη οποία η νόηση αποτελεί ιδιότητα της ανώτερα οργανωμένης ύλης, και τα ψυχολογικά φαινόμενα είναι αντανάκλαση του περιβάλλοντος, του πραγματικού κόσμου στον εγκέφαλο. Βασικό αντικείμενο της έρευνας για τη διαλεκτική-υλιστική ψυχολογία είναι ο ρόλος της νόησης στην πρακτική, κοινωνική δραστηριότητα του ανθρώπου, όπως και στην ανάπτυξή του. Η προσέγγιση αυτή θεωρώ ότι μπορεί να συμβάλλει στην υπέρβαση των προαναφερθέντων θεωρητικών και μεθοδολογικών προβλημάτων.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Baddeley, A. (2003): Working memory and language: an overview, Journal of Communication Disorders, 36: 189-208
Dancette, J. (1995): Parcours de traduction. Etude expérimentale du processus de traduction, Lille, Presses Universitaires de Lille
Durieux, C. (2000): Approche psycholinguistique de la traductologie, in La Psycholinguistique, science multidisciplinaire de 2000: quelles implications, quelles applications ? Actes du VIème Congrès de la Société Internationale de Psycholinguistique Appliquée (ISAPL) 28 juin-1 juillet 2000, Université de Caen-Basse Normandie
Fabbro, F. (1999): The Neurolinguistics of Bilingualism, Psychology Press, Hove, UK
Neubert, A. (1997): Postulates for a theory of translation, in J.H. Danks et al., eds, 1-24
Perani et al. (1998) : The bilingual brain Proficiency and age of acquisition of the second language, Brain, 121: 1841-1852
Price, C.J. et al. (1999): A functional imaging study of translation and language switching, Brain, 122: 2221-2235
Rinne, J.O. (2000): The translating brain: cerebral activation patterns during simultaneous interpreting, Neuroscience Letters, 294: 85-88
Vignaux, G. (1991): Les sciences cognitives, une introduction, La Découverte
Λεβ Βυγκότσκυ (2008): Σκέψη και Γλώσσα, μετάφραση Αντζελίνα Ρόδη, Εκδόσεις «Γνώση»
L. S. Vygotsky (2000): Νους στην Κοινωνία: Η Ανάπτυξη των Ανώτερων Ψυχολογικών Διαδικασιών, επιμέλεια Στέλλα Βοσνιάδου, μετάφραση Άννα Μπίμπου και Στέλλα Βοσνιάδου, Σειρά Ψυχολογία/12, Εκδόσεις Gutemberg
Μιχάλης Κουβελάς (2007): Διαλεκτική Ψυχολογία Στα βήματα του Vygotsky, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Μαρίνα Παπαγεωργίου, Κώστας Βαλεοντής
Στρατιωτική Σχολή Ξένων Γλωσσών, Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας (ΕΛΕΤΟ)
marina_papageorgiou@yahoo.gr, valeonti@otenet.gr

Σύγκριση της σχέσης έκτασης μεταξύ ελληνικού μεταφράσματος και αγγλικού πρωτοτύπου σε μεταφράσεις δύο διαφορετικών θεματικών πεδίων

Σε κάθε μετάφραση υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο Πρωτότυπο και το Μετάφρασμα. Μία από τις διαφορές αυτές αφορά την έκταση του κειμένου (που εκφράζεται συνήθως ως διαφορά στον αριθμό των φυσικών ή ισοδύναμων σελίδων, αριθμό λέξεων, αριθμό χαρακτήρων κτλ.). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο μεταφραστής αμείβεται με βάση την ποσότητα/έκταση και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη καθόλου η ποιότητα του μεταφράσματος.
Για τη διερεύνηση της σχέσης έκτασης μεταξύ αγγλικού πρωτοτύπου και ελληνικού μεταφράσματος έχει πραγματοποιηθεί ήδη μια εργασία που ανακοινώθηκε στη 2η Συνάντηση Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων [1].
Στο πρώτο μέρος της η παρούσα εργασία περιλαμβάνει εφαρμογή της μεθοδολογίας της προαναφερόμενης εργασίας σε εντελώς διαφορετικό θεματικό πεδίο. Ενώ η πρώτη εργασία εφαρμόστηκε στον τομέα της Ευρωπαϊκής ηλεκτροτεχνικής τυποποίησης, η παρούσα εργασία καλύπτει το θεματικό πεδίο Ευρωπαϊκά νομικά κείμενα και, ιδιαίτερα, κείμενα δικαστικών αποφάσεων και ανακοινώσεων εισαγγελέων. Έχουν επιλεγεί 31 δείγματα από τον ιστότοπο EUR-LEX που περιέχει παράλληλα νομικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από τις μετρήσεις και τους υπολογισμούς προκύπτουν τα επτά μεγέθη: Aριθμός αλφαβητικών χαρακτήρων ανά αγγλική λέξη LΑ,EN, Aριθμός αλφαβητικών χαρακτήρων ανά ελληνική λέξη LΑ,GR, Aριθμός γραφικών χαρακτήρων και διαστημάτων ανά αγγλική λέξη LG+S,EN, Aριθμός γραφικών χαρακτήρων και διαστημάτων ανά ελληνική λέξη LG+S,GR, Παράγοντας σχέσης αριθμών λέξεων μεταφράσματος – πρωτοτύπου Rw, Παράγοντας σχέσης αριθμών γραφικών χαρακτήρων μεταφράσματος – πρωτοτύπου RG, και Παράγοντας σχέσης αριθμών γραφικών χαρακτήρων και διαστημάτων μεταφράσματος – πρωτοτύπου RG+S.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας συγκρίνονται οι συναρτήσεις πυκνότητας πιθανότητας των παραπάνω επτά μεγεθών LΑ,EN, LΑ,GR, LG+S,EN, LG+S,GR, Rw, RG, RG+S με τις αντίστοιχες συναρτήσεις πυκνότητας πιθανότητας των ίδιων μεγεθών τα οποία υπολογίστηκαν στην πρώτη εργασία (για το θεματικό πεδίο της Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης), τόσο ως προς τις θέσεις των μεγίστων τους (που αντιστοιχούν στις μέσες τιμές των μεγεθών αυτών) όσο και ως προς το εύρος της κατανομής τους. Επισημαίνονται οι ομοιότητες και διαφορές των δύο κατανομών για κάθε μέγεθος και συνάγονται αντίστοιχα συμπεράσματα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Βαλεοντής Κ., Μέτρηση της σχέσης έκτασης μεταξύ ελληνικού μεταφράσματος και αγγλικού πρωτοτύπου σε ελληνικές μεταφράσεις Ευρωπαϊκών Προτύπων, ανακοίνωση στη 2η Συνάντηση των ελληνόφωνων μεταφρασεολόγων «H Μεταφρασεολογική έρευνα και η μεταφραστική πρακτική στον ελληνόφωνο χώρο», Θεσσαλονίκη 2009.
ΕΛΟΤ 561.1:2006, Ορολογική εργασία – Λεξιλόγιο – Μέρος 1: Θεωρία και εφαρμογή.
ΕΛΟΤ 561.2:2007, Ορολογική εργασία – Λεξιλόγιο – Μέρος 2: Πληροφορικές εφαρμογές.
Κεντρωτής Γ., Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2000.
Κρύσταλ Ντέιβιντ, Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής, Μετάφραση: Γ. Ξυδόπουλος, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα 2003.
Μπατσαλιά Φ., Περί Μεταφράσεως σύγχρονες προσεγγίσεις, Εκδόσεις Κατάρτι, Αθήνα 2001.
Μπατσαλιά Φ., Σελλά-Μάζη Ε., Γλωσσολογική προσέγγιση στη θεωρία και τη διδακτική της Μετάφρασης, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 2004.
Μπότη Μ., Νομική ορολογία και ηθικά διλήμματα, Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία» της ΕΛΕΤΟ, Αθήνα, 30, 31 Οκτωβρίου και 1 Νοεμβρίου 2003.

Μαρία Παπαδήμα, Μαβίνα Πανταζάρα, Λαμπρίνα Ιωάννου, Καλλιόπη Μανδηλαρά, Χριστίνα Ντάνου, Κατερίνα Σιάνη, Στέλλα Χριστοδούλου
ΕΚΠΑ
mpapadima@frl.uoa.gr, mavinap@frl.uoa.gr, lambrina.ioannou@gmail.com, xristina.ntan@gmail.com, popimand@yahoo.gr, ksiani@hotmail.com, stellaxrist@yahoo.gr

Ο «συλλογικός μεταφραστής» ως ιδανικό αντηχείο της φωνής του συγγραφέα

Η συλλογική μετάφραση δεν είναι κάτι καινοφανές στην ιστορία της μετάφρασης. Ήδη από την αρχαιότητα ως την Αναγέννηση, η μετάφραση ήταν, αρκετές φορές, συλλογική υπόθεση και απαιτούσε συνεργασία ειδικών από διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμούς. Στη σύγχρονη εποχή, η συλλογική μετάφραση –όταν δεν πρόκειται για έργα τεχνικού περιεχομένου, πληθοπορισμού κτλ.– συναντάται και στη λογοτεχνία, όχι όμως συστηματικά και κυρίως για πολυσέλιδα, μνημειώδη έργα (Δον Κιχώτης και Οδυσσέας στα γαλλικά, Ακυβέρνητες Πολιτείες στα ισπανικά).
Το ενδιαφέρον της συλλογικής λογοτεχνικής μετάφρασης έγκειται στο γεγονός ότι καταργείται η αυθεντία του ενός μεταφραστή αφού, μέσα από διαρκή συζήτηση, ανταλλαγή, διαφωνία, πολυφωνία, οι πολλές φωνές θα πρέπει να φτάσουν να συντονιστούν απόλυτα ώστε στο τέλος να ακούγονται σαν μία, αυτή του συγγραφέα. Μέσα στην ομάδα κατασκευάζεται κοινή συναινέσει ένα πρότυπο «συλλογικού μεταφραστή» που δεσμεύεται να υπακούει σε συγκεκριμένη δεοντολογία και σε καθορισμένους κανόνες και υπόκειται διαρκώς σε μηχανισμούς ελέγχου και διόρθωσης. Επιπλέον, αυτού του είδους οι (συν)εργασίες αφήνουν περισσότερα ίχνη για μελέτη και ανάλυση καθώς απαιτείται συστηματική καταγραφή, αιτιολόγηση, παρακολούθηση και αναθεώρηση (γενικές αρχές, κατευθυντήριες οδηγίες, σημειώσεις, πηγές, συμπληρωματικό υλικό και τελικά εκτενείς εισαγωγές και πλούσιο περικείμενο του μεταφράσματος).
Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να αποτυπώσει την εμπειρία συλλογικής μετάφρασης του έργου Le poète assassiné του Apollinaire (1915) με τελικό σκοπό την έκδοσή του. Η ομάδα εργασίας αποτελείται από 5 φοιτήτριες και 2 διδάσκουσες του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Μετάφραση-Μεταφρασεολογία» του ΕΚΠΑ (γαλλική κατεύθυνση). Θα παρουσιαστούν αναλυτικά η μέθοδος και τα στάδια εργασίας (επιμερισμός κεφαλαίων, μετάφραση, αναθεώρηση, επιμέλεια) και θα εξεταστούν οι βασικότερες κατηγορίες προβλημάτων που προέκυψαν από το ίδιο το κείμενο (θέματα μορφής πεζού-ποιητικού λόγου, λεξιλογικά και διαλεκτικά στοιχεία, ύφος και επίπεδο λόγου, πραγματολογικά και διακειμενικά στοιχεία, χρήση υποσημειώσεων κτλ.).

Μαρίνα Παππά
Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Marin_pappa@hotmail.com

Εκπαίδευση διερμηνέων: ζητήματα διαμορφωτικής αξιολόγησης

Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά της απόδοσης των εκπαιδευόμενων διερμηνέων και στη συνέχεια πραγματοποιείται σύγκριση της απόδοσής τους σε σχέση με τα χαρακτηριστικά δραστηριοτήτων διαμεσολάβησης οι οποίες πραγματοποιούνται από ομιλητές, οι οποίοι απλά έχουν άριστη γνώση μιας ξένης γλώσσας.
Το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι σε ποιο βαθμό οι εκπαιδευόμενοι διερμηνείς μπορούν να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια της διερμηνείας και τα χαρακτηριστικά των ομιλιών οι οποίες αποτελούν την μεγαλύτερη πρόκληση.
Η απόδοση των εκπαιδευομένων αξιολογήθηκε με βάση τα χαρακτηριστικά των ομιλιών, κυρίως ως προς το περιεχόμενο και τις θεματικές περιοχές καθώς και την πυκνότητα των νοημάτων. Οι ομιλίες ήταν παρόμοιας έκτασης και το γλωσσικό ζεύγος γαλλικά - ελληνικά. Τα ερευνητικά ερωτήματα αφορούσαν την ποιότητα της απόδοσης σε σχέση με το σημασιολογικό περιεχόμενο των ομιλιών και τις στρατηγικές οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν από τους εκπαιδευόμενους για την πληρέστερη απόδοση του νοήματος. Διερευνήθηκε η σχέση ανάμεσα στο κειμενικό είδος και στην ευελιξία ως προς την επαναδιατύπωση των ιδεών.
Ιδιαίτερα χρήσιμο αποδείχθηκε το μοντέλο της προσπάθειας (effort model) σχετικά με τον εντοπισμό των δυσκολιών και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Καταγράφηκαν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της απόδοσης. Αξιολογήθηκε η ευχέρεια στην εκφορά της απόδοσης, η συνεκτικότητα του νοήματος, η συνέπεια στην απόδοση του νοήματος, η πληρότητα της διερμηνείας.
Τα πρώτα στοιχεία της έρευνας μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε την επίδραση των εξωγλωσσικών παραγόντων στην ποιότητα της διερμηνείας των εκπαιδευομένων και προσφέρουν σημαντικά στοιχεία για τον καλύτερο προγραμματισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη
University College London
e.patiniotaki@ucl.ac.uk

Μετάφραση και Νέφος: Δρόμοι παράλληλοι

Η υπολογιστική του νέφους (ή υπολογιστικό νέφος) είναι η «η κατ' απαίτηση διαδικτυακή κεντρική διάθεση υπολογιστικών πόρων (όπως δίκτυα, εξυπηρετητές, εφαρμογές και υπηρεσίες) με υψηλή ευελιξία, ελάχιστη προσπάθεια από τον χρήστη και υψηλό επίπεδο αυτοματοποίησης» (NIST, 2011 ). Πρόκειται για μία από τις νεότερες και δημοφιλέστερες μορφές παροχής υπηρεσιών που αποτελεί πεδίο μεγάλων συζητήσεων, κυρίως ως προς την ασφάλεια και την αποδοτικότητά του, σε πολλούς κλάδους, συμπεριλαμβανομένου αυτού της μετάφρασης.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μεγάλη αύξηση στον αριθμό των μεταφραστικών λογισμικών που βασίζονται στο νέφος. Ορισμένα από αυτά δημιουργήθηκαν ab initio βάσει της αρχιτεκτονικής του νέφους ενώ άλλα αποτελούν επέκταση εφαρμογών που προϋπήρχαν με τη μορφή του παραδοσιακού τύπου λογισμικών που βασίζονται στην επιφάνεια εργασίας. Από λογισμικά διαχείρισης μεταφραστικών εργαλείων, όπως το Wordfast Anywhere, μέχρι λογισμικά διαχείρισης έργων, πελατών και μεταφραστικών πόρων, όπως το XTM Cloud, το νέφος φαίνεται πως έχει εδραιωθεί στον κόσμο των μεταφραστών. Η νέα γενιά λογισμικών που επιτρέπουν εκτός των άλλων τόσο τον εξελληνισμό ιστότοπων όσο και αρχείων άλλου τύπου (π.χ. υπότιτλων) είναι πλέον πραγματικότητα (για παράδειγμα, το ελληνικό Transifex), ενώ δεν λείπουν οι ραγδαίες εξελίξεις στη μηχανική μετάφραση στο νέφος με λογισμικά που επιτρέπουν τη δημιουργία μηχανών στο διαδίκτυο, όπως το KantanMT.
Πέρα από την ευρεία εφαρμογή των τεχνολογιών νέφους στην καθημερινή ζωή, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τεχνολογίες εν κινήσει (metaφραση, 2012), η μεταβίβαση ολοένα και περισσότερων λογισμικών στο νέφος (π.χ. memoQ) αποδεικνύει τη δύναμή του σε επίπεδο ευελιξίας, αποτελεσματικότητας, ενσωμάτωσης σε προγράμματα διαχείρισης περιεχομένου, συνδυασμού με άλλα λογισμικά σε κοινά περιβάλλοντα και πολλά άλλα (Hausman et al., 2013). Τα τεχνικά προβλήματα ελαττώνονται και οι δυνατότητες ζωντανής συνεργασίας και κοινής χρήσης πόρων αυξάνονται. Σημαντικά ερωτήματα, μεταξύ άλλων, αποτελούν ο τρόπος με τον οποίο αποκτά κανείς πραγματική γνώση της αρχιτεκτονικής και της λειτουργίας τέτοιων λογισμικών, η διαδικασία επιλογής τους, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Hausmn K., Cook S. L. & T. Sampaio (2013). Cloud Essentials. Indiana: John Wiley & Sons, Inc.
National Institute of Standards and Technology (NIST) (2011). Final Version of NIST Cloud Computing Definition Published. Ηλεκτρονική αναφορά: www.nist.gov/itl/csd/cloud-102511.cfm. Τελευταία πρόσβαση: 13/01/2015.
Αναφορές σε λογισμικά
Transifex - www.transifex.com
memoQ by Kilgray - www.memoq.com
Wordfast Anywhere - www.freetm.com
XTM Cloud by XTM International - www.xtm-cloud.com

Σοφία Πολυκρέτη
Ε.Κ.Π.Α.
sopolyk@gmail.com

Η χρήση της μετάφρασης στη διδασκαλία και εκμάθηση ξένων γλωσσών

Η χρήση της μετάφρασης στη διδασκαλία και εκμάθηση ξένων γλωσσών αποτελούσε αμφιλεγόμενο ζήτημα στο παρελθόν, ειδικά όταν κυριαρχούσε η επικοινωνιακή προσέγγιση. Βασισμένη στις νέες γλωσσολογικές θεωρίες που προέκυψαν ως αντίδραση στον δομισμό, η επικοινωνιακή προσέγγιση αντιδρούσε στη μετάφραση «λέξη-προς-λέξη», η οποία ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της μεθόδου γραμματικής-μετάφρασης (grammar-translation method). Ωστόσο, η μετάφραση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως απλή μεταφορά γλωσσικού περιεχομένου από τη μία γλώσσα στην άλλη (βλ. Catford, 1965). Εξάλλου, όπως επισημαίνει και η Leonardi (2010: 65), «η μετάφραση είναι μια πολυεπίπεδη εργασία που προϋποθέτει γνώση των δύο γλωσσών και σε γλωσσικό και σε πολιτισμικό επίπεδο». Πρόσφατα (Leonardi, 2010), έχει αρχίσει να απασχολεί τους ερευνητές το κατά πόσον η μετάφραση μπορεί να εισαχθεί εκ νέου στη διδασκαλία και εκμάθηση ξένων γλωσσών. Η παρούσα εισήγηση εξετάζει ακριβώς αυτό εστιάζοντας στην ελληνική πραγματικότητα. Αντλώντας από το γνωστικό πεδίο της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας στη διδασκαλία και εκμάθηση ξένων γλωσσών, και μεταξύ άλλων από τις θεωρίες των Krashen (1982) σχετικά με τον κατανοήσιμο εισερχόµενο λόγο (comprehensible input) και Schmidt (1995) σχετικά με την παρατήρηση (noticing), η εργασία παρουσιάζει συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους η μετάφραση μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία κατά τη διδασκαλία και εκμάθηση ξένων γλωσσών. Επιπλέον, όσον αφορά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου πλέον υπάρχει άμεση επικοινωνία με ανθρώπους από κάθε χώρα, οπότε υπάρχει και η ανάγκη για γλωσσική και διαπολιτισμική διαμεσολάβηση, η εισήγηση εξετάζει κατά πόσον η μεταγνώση σχετικά με τη μεταφραστική διαδικασία μπορεί να διευκολύνει τον σπουδαστή κατά την επικοινωνία αυτή. Τέλος, η εισήγηση αναφέρεται στη δυνητική συνεισφορά των ελλήνων μεταφραστών στην εκπαίδευση όσον αφορά τις ξένες γλώσσες, στο πλαίσιο της γενικότερης διαθεματικότητας και διεπιστημονικότητας που χαρακτηρίζει το νέο σχολείο. Επιπλέον, οσον αφορά τη μετάφραση, φαίνεται πως τα επόμενα χρόνια θα συνεχίσει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις διαπολιτισμικές επαφές, επηρεάζοντας και άλλους τομείς όπως η διδασκαλία και εκμάθηση γλωσσών.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation: An Essay in Applied Linguistics. Oxford: Oxford University Press.
Krashen, S.D. (1982). Principles and Practice in Second Language Acquisition. Oxford: Pergamon.
Leonardi, V. (2010). The Role of Pedagogical Translation in Second Language Acquisition: From Theory to Practice. Berne: Peter Lang.
Schmidt, R. W. (1995). Consciousness and foreign language learning: A tutorial on the role of attention and awareness in learning. Στο Schmidt, R. W. (επιμ.), Attention and Awareness in Foreign Language Learning. Hawai'i: University of Hawai'i Press, 1-63.

Nίκος Πρατσίνης
Κέντρο Διδασκαλίας ισπανικών, πορτογαλικών και καταλανικών ABANICO,
Τμήμα Μετάφρασης της COM
pratsinis@pra-zis.gr

Μεταφραστής και διερμηνέας:
Προφίλ αντίθετα, συμπληρωματικά ή -κατά περίπτωση- συμβατά;
Μια εμπειρική προσέγγιση επικεντρωμένη στη «διπλή» σταδιοδρομία με βάση την ελληνική αγορά

Τα ταλέντα και οι προαπαιτούμενες βασικές δεξιότητες για τα δύο «αδελφά» επαγγέλματα επί τη βάσει των διαφορών μεταξύ: προφορικού λόγου, γραπτού λόγου, προφορικά κοινοποιούμενου γραπτού λόγου, οιονεί προφορικού γραπτού λόγου (αγόρευσης, θεάτρου κλπ).
Χαρακτήρας, προσωπικότητα, βασικές σπουδές (πριν ή εκτός από τις ειδικές σπουδές μετάφρασης ή/και διερμηνείας), προσωπικά ενδιαφέροντα, συγκυρίες ζωής.
Ειδικές περιπτώσεις: οι «φυσικά» δίγλωσσοι ή «πολύγλωσσοι» μεταφραστές ή/και διερμηνείς. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και η σημασία της εξατομικευμένης κατάρτισης σε αυτές ειδικά τις περιπτώσεις (ο ρόλος του habitus στο μεταφραστή και το διερμηνέα και η θετική/αρνητική ανάπτυξή του, αυτοματισμοί).
Η διαμόρφωση/καλλιέργεια των προφίλ μέσα από την εκπαίδευση και η διασύνδεση (σύζευξη και αποσύζευξη) της γλωσσικής με την πολιτισμική προσέγγιση στα εκπαιδευτικά προγράμματα και στην άσκηση του επαγγέλματος.
Γλώσσες εργασίας στη διερμηνεία (Α, Β και C) και ανάγκη διαφοροποιημένης εκπαιδευτικής τους προσέγγισης.
Ο ρόλος των stage ή της παραμονής για εκπαίδευση σε χώρα όπου επίσημη γλώσσα δεν είναι η μητρική (για την περίπτωση της μετάφρασης και για αυτήν της διερμηνείας).
Οι διαφοροποιήσεις λογοτεχνικής και της τεχνικής μετάφρασης και η –επιτρεπόμενη από την αγορά- εξειδίκευση στη διερμηνείας.
Επαγγέλματα χωρίς πλεονεκτήματα εντοπιότητας;
Πρώτα συμπεράσματα, προτάσεις για περαιτέρω γραμμές έρευνας.

Ζωή Ρέστα
Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Α.Π.Θ.
zoirest@hotmail.de

Κοινωνιολογική προσέγγιση των διερμηνέων συνεδρίων της ελληνικής αγοράς εργασίας: το μοντέλο του Joseph Tseng, περιγραφή της κατάστασης και προοπτικές

Στον ακαδημαϊκό χώρο της μετάφρασης και της διερμηνείας γίνεται, από τη δεκαετία του ’90, συχνά αναφορά στη λεγόμενη «πολιτισμική στροφή των μεταφραστικών σπουδών». Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές αναφορές οι οποίες επιβεβαιώνουν τον συσχετισμό μετάφρασης-διερμηνείας και πολιτισμού, περιγράφουν την άρρηκτη σχέση και ενίοτε ταύτιση του «πολιτισμού» και της «κοινωνίας» και υποδεικνύουν την ανάγκη σκιαγράφησης του κοινωνιολογικού προφίλ του σύγχρονου διερμηνέα.
Σε αυτό το πλαίσιο προσπαθήσαμε να περιγράψουμε το κοινωνιολογικό προφίλ του διερμηνέα συνεδρίων στη σύγχρονη ελληνική αγορά εργασίας. Αναζητώντας το κατάλληλο θεωρητικό μοντέλο, το οποίο θα παρείχε το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνάς μας, επιλέξαμε το κοινωνιολογικό μοντέλο του Joseph Tseng λόγω κοινών στόχων των ερευνών μας και κοινών προϋπαρχουσών συνθηκών. Στο μοντέλο αυτό η αγορά των διερμηνέων συνεδρίων περιγράφεται μέσα από ένα σύνολο τεσσάρων διαδοχικών φάσεων, οι οποίες εκτείνονται από την πλήρη αταξία της αγοράς ως την επαγγελματική αυτονομία, η οποία αποτελεί και το αποκορύφωμα της επαγγελματικής κατοχύρωσης σε μία χώρα.
Για την εφαρμογή αυτού του μοντέλου στην ελληνική αγορά εργασίας χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα προγράμματα εκπαίδευσης διερμηνέων συνεδρίων στη χώρα, καθώς επίσης και από τα μεταφραστικά γραφεία που παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας στην Ελλάδα. Τα παραπάνω στοιχεία συλλέξαμε μέσω της υποβολής ερωτηματολογίων στους εν λόγω φορείς κατά την περίοδο 2013-2014. Στην ανακοίνωσή μας, πέρα από το παραπάνω θεωρητικό υπόβαθρο, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, η κατάταξη της ελληνικής αγοράς εργασίας διερμηνέων συνεδρίων σύμφωνα με το μοντέλο του Tseng, καθώς επίσης και προτάσεις, η εφαρμογή των οποίων θα μπορούσε να οδηγήσει στην επαγγελματική κατοχύρωση των διερμηνέων συνεδρίων στην Ελλάδα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Dai, P. H. (2011) “The China Market, the Interpreters and the Schools that Train them,” in CIUTI FORUM 2009 (2011), Bern: Peterlang, pp. 97-103.
Dimitrova, B. E., Nilsson, A. and Wandesjö, C. (eds.) (2004) The Critical Link 4, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins B.V.
Diriker, E. (2011) “Agency I Conference Interpreting: Still a Myth?,” in GRAMMA (2011), Thessaloniki: AUTH Press, pp. 27-36.
Fukari, A. and Wolf, M.(eds.) (2007) Constructing a sociology of Translation, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins B.V.
Gerzymisch - Arbogast, H., Gile, D., House, J. and Rothkegel, A. (eds.) (1999) Wege der Übersetzungs- und Dolmetschforschung, Tübingen: Narr
Hagemann, S. (2005) Translationswissenschaft und der Bologna Prozess, Köln: SAXA Verlag.
Pöchhacker, F. (2000) Dolmetschen: Konzeptuelle Grundlagen und deskriptive Untersuchungen, Tübingen: Stauffenburg.
― (2001) “Working within a theoretical framework,” in Dam, H. V., Dubstaff, F., Martinsen, B. and Schjoldager, A. (eds) (2001) Getting started in Interpreting Research, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins B.V., pp. 199-219.
― (2004) Introducing Interpreting Studies, New York: Routledge.
Tseng, J. (1992) “Interpreting as an emerging profession in Taiwan – A sociological model,” MA Thesis, Fu Jen Catholic University, Taipeh.

Βαλεντίνη Σάντα
Α.Π.Θ.
valentini.santa@gmail.com

Οπτικοακουστική μετάφραση: Ο ελληνόφωνος υποτιτλιστής – μελέτη περίπτωσης

Η παρούσα εργασία ασχολείται με την οπτικοακουστική μετάφραση στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα με τους κλειστούς διαγλωσσικούς υπότιτλους. Το συγκεκριμένο πεδίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς η Ελλάδα είναι χώρα που από τα πρώτα βήματα της οπτικοακουστικής μετάφρασης υιοθέτησε τον υποτιτλισμό ως κύρια μέθοδο απόδοσης του ξενόγλωσσου υλικού. Παρ’ όλα αυτά, τουλάχιστον ως προς το θεωρητικό επίπεδο και την εκπαίδευση των υποτιτλιστών, μπορούμε να μιλάμε για ένα χώρο που δεν έχει στην ουσία χαρτογραφηθεί.
Η ερευνήτρια μέσα από μια σειρά ημιδομημένων συνεντεύξεων με υποκείμενα επαγγελματίες υποτιτλιστές, συνέλεξε στοιχεία όσον αφορά τον τρόπο εργασίας του ελληνόφωνου υποτιτλιστή, τα επαγγελματικά του δικαιώματα και υποχρεώσεις, τις απόψεις του σχετικά με τον κλάδο των υποτιτλιστών και τις προτάσεις του για την βελτίωση του επαγγέλματος. Επιπλέον, η συνεργασία με τους υποτιτλιστές έδωσε την ευκαιρία στην ερευνήτρια να συγκεντρώσει στοιχεία ως προς τις οδηγίες που συγκεκριμένες εταιρείες υποτιτλισμού παρείχαν στους εργαζομένους τους και να τα αντιπαραβάλλει για να παρατηρήσει τις τακτικές υποτιτλισμού που ακολουθούνται από τις εταιρείες αυτές.
Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η παρούσα εισήγηση βασίστηκε σε στοιχεία που η ερευνήτρια συνέλεξε για την Διπλωματική της Εργασία για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση της «Μετάφρασης, Διερμηνείας και Επικοινωνίας» στο τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Μαρίνα Α. Σίσκου
Marina.Siskos@gmail.com

Ο ρόλος του μεταφραστή στα κείμενα για τους επαγγελματίες υγείας

Η ευρεία χρήση του Διαδικτύου, των βιβλίων αναφοράς και γενικά η εξέλιξη της πληροφορικής, έχει καταστήσει την κατανόηση των ειδικών κειμένων πιο εύληπτη για το κοινό-στόχο. Ο ενδιαφερόμενος έχει στη διάθεσή του μια πλειάδα ηλεκτρονικών λεξικών και ηλεκτρονικών πηγών με τη χρήση των οποίων μπορεί να δημιουργήσει ένα μετάφρασμα για την κάλυψη των αναγκών του.
Προς την ίδια κατεύθυνση συμβάλλει και η διάδοση και η ευκολότερη πλέον χρήση ειδικών όρων των επιστημών της υγείας όπως και η ευρεία κατανόηση των -κοινότερων- από αυτούς . Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, είμαστε εξοικειωμένοι με το άκουσμα του ιδιώματος των γιατρών .
Μπορεί κάποιος μη επαγγελματίας της υγείας για παράδειγμα να αναπαραστήσει στο νου του λέξεις όπως «αλλεργική αντίδραση» ή «σηψαιμικό σοκ». Αντίθετα, αντιμέτωποι με λιγότερο αυτό-περιγραφικούς και διαφανείς όρους η κατανόηση και ορθή απόδοση του κειμένου μας γίνεται δυσχερέστερη.
Μπορεί η κλίμακα εξοικείωσής μας να έχει διευρυνθεί αρκετά, χωρίς να έχει όμως αντίκτυπο στην αναγκαιότητα για την επαγγελματική μετάφραση.
Ειδικότερα όμως, όταν αναφερόμαστε στη μετάφραση κειμένων που απευθύνονται σε φοιτητές, γιατρούς, νοσηλευτές και επαγγελματίες ιατρικών και παραϊατρικών κλάδων, τότε αυτή η διευκόλυνση αφορά μόνον το πρωταρχικό κομμάτι της μεταφραστικής διαδικασίας, δηλαδή της πρώτης, μακροσκοπικής ανάγνωσης του κειμένου-πηγή.
Στο ίδιο μήκος κύματος ισχύει η άποψη πως «οι μεταφραστές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τους επαγγελματίες της υγείας και τους επαγγελματίες μεταφραστές με ειδίκευση στη μετάφραση των ιατρικών κειμένων.
Ωστόσο, σε αμφότερες τις κατηγορίες παρουσιάζονται προβλήματα:
Οι μεν αντιλαμβάνονται το κείμενο-πηγή πληρέστερα, υστερούν όμως σε γνώση μεταφραστικών μεθόδων και της διαδικασίας της μετάφρασης.
Και οι δε, είναι ειδήμονες της μεταφραστικής εργασίας, υστερούν όμως στη γνώση της επιστήμης. Ζήτημα που συχνά έχει αντίκτυπο και δημιουργεί ασάφειες ή ανωμαλίες στο κείμενο-στόχο.
Θέμα της εργασίας αποτελεί το γεγονός ότι «παρά την προσπάθειά της για ορθολογισμό, η ειδική γλώσσα είναι και αφηρημένη εφόσον δεν παύει να είναι μια φυσική γλώσσα και, στις φυσικές γλώσσες πολλοί νόμοι εκδηλώνονται εμμέσως, υπό μορφή τάσεων και κανονικοτήτων και συχνά, δεν γίνονται αμέσως αντιληπτοί».
Παρά τον αντικειμενικό και ουδέτερο χαρακτήρα τους, τα κείμενα ιατρικού περιεχομένου εμφανίζουν -σε μικρότερη ίσως έκταση- μεταφορές, ιδιωματισμούς και ιδιαιτερότητες που απαντούν σε κάθε κείμενο.
Τέλος, αν μοναδικό πρόβλημα του μεταφραστή ήταν η ορολογία και οι τεχνικοί όροι τότε μάλλον το επάγγελμα του μεταφραστή θα είχε αφανιστεί. Στην εργασία αυτή θα εξεταστεί το πώς ο ρόλος του μεταφραστή αφορά το κείμενο ως οντότητα, και όχι αποσπασματικά.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Κελάνδριας Παναγιώτης. 2007. Η Μετάφραση των Οικονομικών Κειμένων, Μια λειτουργική προσέγγιση. Δίαυλος, Αθήνα.
Newmark, Peter. A Textbook of Translation. 1988. Malaysia: Pearson Education Limited, 2006.
Ηλεκτρονικοί Σύνδεσμοι
‘Teaching Medical Translation: An Easy Job?’ (Retrieved from http://www.medtrad.org/panacea/IndiceGeneral/n20editorial.pdf [last accessed 18 January 2015]).
‘NORD Text Typology and Skopos Theory’ (Retrieved from http://www.academia.edu/4939678/NORD_Text_Typology_and_Skopos_Theory [last accessed 18 January 2015]).
‘Professional Translators Establishment of Skopos- A “Brief” Study’. (Retrieved from http://pure.au.dk/portal_files/7795/Professional_Translators_Establishment_of_Skopos.pdf [last accessed 18 January 2015]).

Ελίνα Συμσερίδου
Α.Π.Θ.
symseridou@hotmail.com

Ηλεκτρονικά Λεξικά που βασίζονται σε Παράλληλα Κείμενα.
Δυνατότητες και ο ρόλος του χρήστη

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, με την έλευση της ψηφιακής εποχής, σημειώθηκε μια σημαντική αλλαγή στη μορφοποίηση των λεξικών τα οποία απέκτησαν και ηλεκτρονική μορφή. Ο όρος ηλεκτρονικό λεξικό χρησιμοποιείται γενικά για τον χαρακτηρισμό ενός λεξικού σε ηλεκτρονική μορφή.
Το ηλεκτρονικό μέσο επαναπροσδιορίζει το είδος του περιεχομένου των λεξικών και ανοίγει νέες προοπτικές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αυτό μπορεί να οργανωθεί, να παρουσιαστεί και να χρησιμοποιηθεί. Η διασύνδεση των λεξικών με επιγραμμικό περιεχόμενο προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες χρήσεων.
Ωστόσο, οι Fuertes-Olivera και Bergenholtz (2011:15) θέτουν το εξής ερώτημα: «Εξακολουθούμε να αποκαλούμε λεξικά τα ηλεκτρονικά εργαλεία του μέλλοντος, ειδικά όταν […] αυτά απέχουν μακράν από τα παραδοσιακά λεξικά;». Κατά τον Gouws (2011: 17), μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουμε απλώς μια αλλαγή στο μέσο και ότι ένα λεξικό παραμένει λεξικό. Η μετάβαση στα ηλεκτρονικά πολυλειτουργικά λεξικά του μέλλοντος χαρακτηρίζεται και από την αλλαγή προσέγγισης του σχεδιασμού τους. Η παραδοχή ότι είναι εργαλεία που κατασκευάστηκαν για να χρησιμοποιούνται (Gouws 2011, Bergenholtz & Johnsen 2005), έθεσε τον χρήστη στο επίκεντρο της λεξικογραφικής διαδικασίας, ο οποίος συμμετέχει ενεργά πλέον στη διαμόρφωση του περιεχομένου τους, ώστε οι λειτουργίες του λεξικού να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του.
Στην παρούσα ανακοίνωση θα επικεντρωθούμε στα διαδικτυακά λεξικά που βασίζονται σε Σώματα Κειμένων, η εμφάνιση των οποίων υπήρξε ένα τεράστιο άλμα στην εξέλιξη των λεξικών. Ειδικότερα στόχος της ανακοίνωσης είναι η διερεύνηση:
Α. των διαφόρων χαρακτηρισμών που αποδίδονται στα ηλεκτρονικά λεξικά προς αποφυγή σύγχυσης με τα λεξικά σε μορφή CD ή DVDROM.
Β. της δομής, των χρήσεων και των δυνατοτήτων τους ως εργαλείων τεκμηρίωσης στη μεταφραστική διαδικασία.
Γ. του ρόλου του χρήστη στο σχεδιασμό τους. Η συμμετοχή των χρηστών αποτελεί πλέον αναγκαιότητα στη διαμόρφωση του περιεχομένου των ηλεκτρονικών λεξικών.
Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας θα βασιστούμε στη βιβλιογραφία και την εξέταση των χαρακτηριστικών των διαδικτυακών λεξικών Glosbe, Linguee και TAUS.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Bergenholtz, H., Nielsen, S., Tarp, S. (2009). Lexicography at a Crossroads: Dictionaries and Encyclopedias Today, Lexicographical Tools Tomorrow, Bern: Peter Lang
Dung, J. (2009) ‘Online Dictionaries in a Web 2.0 Environment’ in: Bergenholtz, H., Nielsen, S., Tarp, S. (eds.) Lexicography at a Crossroads: Dictionaries and Encyclopedias Today, Lexicographical Tools Tomorrow, Bern: Peter Lang, 135-164.
Gouws, R.H (2011). ‘Learning, Unlearning and Innovation in the Planning of Electronic Dictionaries, in: Fuertes-Olivera, P.A., and Bergenholtz, H. (eds.) e-Lexicography: The Internet, Digital Initiatives and Lexicography. GB: A&C Black, 17-29.
Heid, U., Prinsloo, D. J., Bothma, T. J. D. (2012). Dictionary and corpus data in a common portal: state of the art and requirements for the future, Lexicographica: International Annual for Lexicography, Volume 28, 269-289.
Lew, R. (2011). ‘Online Dictionaries of English’ in: Fuertes-Olivera, P.A. and Bergenholtz, H (eds.), e-Lexicography: The Internet, Digital Initiatives and Lexicography, London: Continuum, 230-250.
Μüller-Spitzer, C. (2014). ‘Empirical data on contexts of dictionary use’ in: Μüller-Spitzer, C. (ed) Using online dictionaries. Berlin and Boston: Walter de Gruyter GmbH, 85-126.
Μüller-Spitzer, C. and Koplenig, A. (2014). ‘General issues of online dictionary use’ in: Μüller-Spitzer, C. (ed) Using online dictionaries. Berlin and Boston: Walter de Gruyter GmbH, 127-142.
Μüller-Spitzer, C. and Koplenig, A. (2014). ‘Online dictionaries: expectations and demands’ in: Μüller-Spitzer, C. (ed) Using online dictionaries. Berlin and Boston: Walter de Gruyter GmbH, 144-186

Γωγώ Τσατσάνη
University of Birmingham
tsatsanig@gmail.com

Ο Τίτος Πατρίκιος ως Μεταφραστής

Όταν ο Charles Baudelaire διερωτάται για την ταύτιση της ιδιότητας του ποιητή και του μεταφραστή Qu’est-ce qu’un poète, si ce n’est un traducteur, un déchiffreur?, η περίπτωση του Τίτου Πατρίκιου μοιάζει ως η ιδανική μελέτη – περίπτωσης. Ο Τίτος Πατρίκιος (Αθήνα 1928) εμφανίζεται ως ποιητής και μεταφραστής τη δεκαετία 1950. Το πολυσχιδές έργο του δεν είναι μόνο ποιητικό και πεζογραφικό, αλλά ευρύτερα λογοτεχνικό και επίσης επιστημονικό, καθώς εκτείνεται στη λογοτεχνική κριτική, την κοινωνιολογία και τη μετάφραση. Διακρίνω δύο φάσεις στη μακρόχρονη λογοτεχνική και μεταφραστική πορεία του: την ιδεολογικά στρατευμένη (1950-1980) και την καλλιτεχνική – λογοτεχνική (1980-). Οι πρώτες μεταφράσεις δημοσιεύονται στην Επιθεώρηση Τέχνης (1954-1967), πρόκειται για υλικό αταξινόμητο, ενώ οι μεταφράσεις του, που έχουν εκδοθεί μέχρι στιγμής, ανέρχονται σε εννέα αυτόνομες εκδόσεις.
Αρχικά, κατά την αμιγώς στρατευμένη φάση, ο Πατρίκιος μεταφράζει από την αγγλική γλώσσα Georg Lukács Μελέτες για τον ευρωπαϊκό ρεαλισμό (1957), ενώ εφεξής όλες οι μεταφράσεις του θα είναι από τη γαλλική Louis Aragon Μ’ ανοιχτά χαρτιά (1965), Roger Garaudy Ο Μαρξισμός είναι επιστήμη ή φιλοσοφία; (1966) και το κεφάλαιο για τους κοινωνιολόγους από την Encyclopédie de la Pléiade (1978). Αντιθέτως, από τη δεκαετία 1980 και εξής, εισέρχεται στη δεύτερη, τη μεταφραστικά λογοτεχνική φάση, την πιο καλλιτεχνική, και μεταφράζει Stendhal Αναμνήσεις εγωτισμού (1983), Honoré de Balzac Πραγματεία περί των νεωτέρων διεγερτικών (1993), Paul Valéry Ο κύριος Τέστ (1995) και συμμετέχει στις συλλογικές μεταφράσεις Henri Deluy Πρώτες Σουίτες (1992) και Claude Esteban Αϋπνία, Ημερολόγιο. Ζωγραφιστές Εικόνες (1992). Η τελευταία μετάφρασή του, αδημοσίευτη προς το παρόν, είναι το έργο του Stendhal La Vie de Henry Brulard.
Μετάφραση και λογοτεχνία ακολουθούν βίους παράλληλους, αναδεικνύοντας πτυχές των επιδράσεων της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας στο σύνολο του έργου του. Οι επιλεγμένες μεταφράσεις της ευρωπαϊκής γραμματείας συνιστούν, ανά περίπτωση, προτάσεις ανάγνωσης προς το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Ο Τίτος Πατρίκιος ως μεταφραστής εισηγείται και μας προτείνει.

Αλίκη Τσοτσορού
Ε.Κ.Π.Α.
aliki_tsotsor@hotmail.co.uk

Ο Paul Éluard και ο Giuseppe Ungaretti  του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιώργου Σαραντάρη

Στη δεκαετία του 1930 ο Οδυσσέας Ελύτης συνέβαλε στην παρουσίασή του κινήματος του Υπερρεαλισμού στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, μέσω των κειμένων του για τη σημασία και το νόημα του κινήματος, μέσω του άρθρου του για έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους των υπερρεαλιστών, τον Paul Éluard και μέσω των μεταφράσεων ποιημάτων του Éluard. Μολονότι ο Ελύτης έχει κατηγοριοποιηθεί ως υπερρεαλιστής, συνδέεται στενά με ποιητές όπως ο Γιώργος Σαραντάρης, που δεν ανήκει στην ομάδα των Ελλήνων υπερρεαλιστών, αλλά που η ποίησή του παρουσιάζει υψηλό επίπεδο τόλμης, πράγμα που τον συνδέει άμεσα με τις ποιητικές και γλωσσικές αναζητήσεις του Ελύτη. Η κοινή ή παράλληλη πορεία των δύο ποιητών, που ανιχνεύεται στην ποιητική τους γλώσσας, τους οδήγησε και σε κοινές μεταφραστικές αναζητήσεις: Στην απόδοση ποιημάτων του Paul Éluard και του Giuseppe Ungaretti.
Το στοιχείο που στην ποίηση του Ελύτη κατέχει κεντρική θέση, η μεταφορική τόλμη, έχει εξίσου σημαντικό ρόλο τόσο στα ποιήματα του Σαραντάρη όσο και στα ποιήματα που οι δύο ποιητές-μεταφραστές επέλεξαν από τον Éluard και τον Ungaretti. Ακολούθησαν ωστόσο ο Ελύτης και ο Σαραντάρης στις μεταφράσεις τους την ίδια τακτική; Ποιο είναι το μεταφραστικό αποτέλεσμα των δύο ποιητών; Τα μεταφράσματά τους είναι επικεντρωμένα στον αναγνώστη ή στον συγγραφέα; Μπορούμε να μιλάμε για πιστή ή για ελεύθερη μετάφραση; Τα στοιχεία αυτά ελέγχονται μέσα από τη συγκριτική ανάγνωση των μεταφρασμένων ποιημάτων, αντιπαραβάλλοντας το ποιητικό αποτέλεσμα με τα πρωτότυπα γαλλικά και ιταλικά κείμενα. Η απόκλιση από το πρωτότυπο κατά τη μεταφορά του κειμένου στη γλώσσα-στόχο, η ελεύθερη μετάφραση, αναδύεται κυρίαρχη στη μεταφραστική προσέγγιση του Ελύτη, ενώ ο Σαραντάρης ακολουθεί το μοντέλο της πιστής μετάφρασης. Ωστόσο και οι δύο ποιητές δεν εμποδίζονται στο μεταφραστικό τους έργου από διλήμματα περί απώλειας του ποιητικού λόγου, του ποιητικού ύφους, μέσω της μετάφρασης, πράγμα που αποδεικνύεται και από το εκτενές μεταφραστικό τους έργο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Βαγενάς, Ν., “Προϋποθέσεις της «Δεύτερης Γραφής»”, Ποίηση και Μετάφραση, Στιγμή, Αθήνα: 1989
Bassnett-McGuire, S., Translation Studies, New Accents, London and New York: 1980
Βλαχόπουλος, Σ., Μετάφραση και δημιουργικότητα, Ένα οδοιπορικό μεταξύ γνωστικής και εφαρμοσμένης μεταφρασεολογίας, Κλειδάριθμος, Αθήνα: 2010
Connoly, D., «Λογοτεχνική μετάφραση: σε τι χρησιμεύει η θεωρία;», μτφρ. Γιώργος Αυγουστής, στο Η γλώσσα της λογοτεχνίας & η γλώσσα της μετάφρασης, Θεσσαλονίκη: 1998
____________ Μέτα-Ποίηση: 6 (+1) Μελέτες για την Μετάφραση της Ποίησης. Ύψιλον, Αθήνα: 1998
Γούτσoς, Δ. (επιμ. & μτφρ.) Ο Λόγος της Μετάφρασης. Ανθολόγιο Σύγχρονων Μεταφραστικών Θεωριών, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα: 2001
Γραμμενίδης, Σ., Μεταφράζοντας τον κόσμο του Άλλου, Θεωρητικοί προβληματισμοί Λειτουργικές Προοπτικές, Δίαυλος, Αθήνα: 2009
Eco, Um. Εμπειρίες Μετάφρασης, μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα: 2003.
Ελύτης, Οδυσσέας, Δεύτερη Γραφή, Αθήνα: 1980
Ιβάνοβιτς, Β., Μεταφρασεολογικά, Διώνη, Αθήνα: 2004
Κεντρωτής, Γ., «Η μετάφραση της μεταφοράς», Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης, Δίαυλος, Αθήνα: 1996

Γεωργία Χαϊδεμενοπούλου, Ευθυμία Γαβριήλ
Α.Π.Θ.
efigavriil@hotmail.gr

Το μεταφρασμένο κόμικ ως μέσο διάδοσης πολιτισμού στα μουσεία.
Μεταφραστικά προβλήματα από την ελληνική προς την ιταλική

Το κόμικ αποτελεί ένα είδος αφήγησης μέσω των εικόνων στα όρια της αφηγηματολογίας. Η αφήγηση επιτυγχάνεται μέσω της παράθεσης των εικόνων, των λεκτικών διατυπώσεων και της χρονικής ανάπτυξης (συνήθως μέσω της αλληλουχίας των καρέ - βινιετών) (Μιχαηλίδης, 2014). Τα κόμικς δεν είναι απλή εικονογράφηση, η οποία πλαισιώνει μία αφήγηση, αλλά ούτε είναι μία αφήγηση που πλαισιώνει μία εικονογράφηση. Τα κόμικς είναι αφήγηση μέσω εικονογράφησης, είναι αφηγούσα εικονογράφηση, είναι, λοιπόν, εικονογραφήγηση (Μαρτινίδης, 1990).
Στόχος της παρούσας έρευνας είναι ο εντοπισμός και η παρουσίαση των μεταφραστικών προβλημάτων στην αντίστροφη μετάφραση από την ελληνική προς την ιταλική γλώσσα του κόμικ «Στην πόλη της Νίκης», όπου με κωμικό και διασκεδαστικό τρόπο παρουσιάζεται η καθημερινή ζωή στη Νικόπολη και από ιστορική άποψη, η ναυμαχία στο Άκτιο. Ο μεταφραστής μεσολαβεί στην επικοινωνία του συγγραφέα του πρωτότυπου με το αναγνωστικό κοινό του μεταφράσματος και φέρνει σε επαφή δύο διαφορετικούς πολιτισμούς, δύο διαφορετικές εποχές, δύο διαφορετικούς τόπους. (Ζωγραφίδου, Κασάπη & Σοφιανού, 2008). Το κόμικ μεταφράστηκε στην αγγλική και ιταλική γλώσσα υπό την αιγίδα του ελληνικού υπουργείου παιδείας και γράφθηκε από τους αρχαιολόγους του μουσείου Νικόπολης. Ο σκοπός ήταν να δοθεί η ευκαιρία και σε ξένους τουρίστες να γνωρίσουν με αυτόν τον πρωτότυπο τρόπο που συνδυάζει εικόνα και λογοτεχνία ένα πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός. Θα επικεντρωθούμε στα γλωσσικά προβλήματα και στα προβλήματα μεταφοράς πολιτισμού. Ο μεταφραστής αποκωδικοποιεί το μήνυμα του συγγραφέα του πρωτότυπου (Ζωγραφίδου, Κασάπη & Σοφιανού, 2002) και μεσολαβεί ώστε να προσαρμοστούν στη γλώσσα-στόχο ο λόγος και οι ιδιαιτερότητες του πρωτότυπου (Ζωγραφίδου, Κασάπη & Σοφιανού, 2008). Ακόμα, θα μελετηθεί το κόμικ ως τουριστικό μέσο προώθησης.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ζωγραφίδου, Ζ., Κασάπη Ε., Σοφιανού, Ο, (2008). Ποσοτικές και ποιοτικές αναλύσεις στη μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Ζωγραφίδου, Ζ., Κασάπη Ε., Σοφιανού, Ο, (2002). Μαθήματα εκπαίδευσης μεταφραστών λογοτεχνίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Μαρτινίδης, Π. (1990). Κόμικς, τέχνη και τεχνικές εικονογράφησης. Θεσσαλονίκη: Α.Σ.Ε.
Μιχαηλίδης, Ι. (2008). Εικονογράφημα του δημιουργού. Εικαστική και αφηγηματική ποιητική. Διδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Μπάρκα, Π., Μερτή Γ., (2012). Στην Πόλη της Νίκης (Nella citta' della Vittoria). Μετάφραση στην ιταλική γλώσσα (Χαϊδεμενοπούλου Γεωργία). Αθήνα: Εκδόσεις Λυχνία.

Ελίζα Χατζηδάκη
Πωλ Βαλερύ Μονπελιέ 3
elisavet.hatzidaki@univ-montp3.fr

Η μητρική γλώσσα γραμμένη στα γαλλικά:
(Α)λεξικές σιωπές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις

Σκοπός της εργασίας είναι η συγκριτική μελέτη και ο εντοπισμός της λεξικής απώλειας στο λογοτεχνικό και μεταφραστικό έργο του δίγλωσσου συγγραφέα Βασίλη Αλεξάκη. Η προσέγγισή μας αποβλέπει στην ανάδειξη της μερικής ή ολικής παράλειψης που τολμά ο δημιουργός κατά τη διάρκεια της μεταφραστικής διαδικασίας. Η επιλογή του μυθιστορήματος Η μητρική γλώσσα στηρίζεται σε δύο λόγους. Πρώτον, η επιτυχία που γνώρισε το εν λόγω λογοτεχνικό έργο τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γαλλία μας προκαλεί να μελετήσουμε τον απόηχο που είχε, σε αναγνωστικό κοινό διαφορετικής πολιτιστικής ταυτότητας, πόσο μάλλον αφού εντοπίστηκαν κειμενικά στοιχεία που παρέμειναν αμετάφραστα, γεγονός που με τη σειρά του επηρεάζει αναντίρρητα τις αναπαραστάσεις που αναδύονται. Δεύτερον, Η μητρική γλώσσα γεννήθηκε το 1995 στα ελληνικά και στα γαλλικά αλλά μέχρι το 2007 γνώρισε τέσσερις δημοσιεύσεις στη γαλλική γλώσσα, πράγμα που μας ωθεί να εξετάσουμε τη σχέση που συνδέει την ηθελημένη αποσιώπηση λεξικών στοιχείων και την εκούσια εξάλειψη προσωπικών στοιχείων του ιδίου του Αλεξάκη, με το πέρασμα του χρόνου. Μετανάστευση και ταυτότητα συνδέονται άρρηκτα και εν προκειμένω το κειμενικό υλικό που χάθηκε κατά τη μεταφορά από τη μια γλώσσα στην άλλη κρύβει ενδεχομένως μηνύματα που αξίζουν ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας. Ποιες είναι οι σιωπές του Αλεξάκη και πώς μπορούμε να τις ερμηνεύσουμε; Οι κειμενικές απώλειες ξεθωριάζουν τη βιωματική ταυτότητα; Οι γαλλόφωνοι αναγνώστες μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν ό,τι διαγράφηκε; Αναζητώντας απαντήσεις καταγράψαμε και κατατάξαμε τις μεταφραστικές παραλείψεις σε μείζονος και ελάσσονος σημασίας. Η μελέτη φιλοδοξεί να αποδείξει ότι στο λογοτεχνικό χώρο του Αλεξάκη η μνήμη και τα βιώματα ζουν, άλλοτε φανερά άλλοτε κρυφά, ωστόσο ακόμα και αν δε φαίνονται δεν έχουν χαθεί. Ο συγγραφέας ανανεώνεται χάρη στην εκ νέου γραφή και δίνει άλλη πνοή στη μετάφραση του λογοτεχνικού λόγου φανερώνοντας πως η επιλεκτική σιωπή δεν αποτελεί λεξική πενία, μα πολύτιμο ενθύμημα.

Ενδεικτική ξενόγλωσση βιβλιογραφία
Berman Antoine, L’épreuve de l’étranger, Gallimard, Paris, 1984, 311 pages.
Eco Umberto, Dire presque la même chose. Expériences de traduction (titre original : Dire quasi la stessa cosa, esperienze di traduzione) traduit par Myriem Bouzaher, Grasset, Paris, 2007, 460 pages.
Ladmiral Jean-René, Traduire : théorèmes pour la traduction, Tel Gallimard, Paris, 1994, 308 pages.
Oustinoff Michaël, Bilinguisme d’écriture et auto-traduction, L’Harmattan, Paris, 2001, 294 pages.
Reiß Katharina & Vermeer Hans J, Towards a General Theory of Translational Action: Skopos theory explained (titre original : Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie), traduit par Christiane Nord, St. Jerome Publishing, Manchester, 2013, 221 pages.
Ricœur Paul, Sur la Traduction, Bayard, Paris, 2004, 120 pages.

Ενδεικτική ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
Κεντρωτής Γιώργος, Θεωρία και πράξη της μετάφρασης, Δίαυλος, Αθήνα, 1996, 476 σελίδες.
Μπατσαλιά Φρειδερίκη & Σελλά Ελένη, Γλωσσολογική Προσέγγιση στη Θεωρία και τη Διδακτική της Μμετάφρασης, Παπαζήση, Αθήνα, 2010, 333 σελίδες.
Φρέρης Γιώργος, (συλλογικό έργο) «Η γραφή στη γλώσσα του Άλλου» in Δια-κείμενα, τεύχος 8, Θεσσαλονίκη, 2006, 396 σελίδες.

Κωνσταντίνος Χατζηθεοδώρου
Α.Π.Θ.
chatzik@itl.auth.gr

Η επιμέλεια της Αυτόματης Μετάφρασης ως μεταφραστική πράξη

Είναι γεγονός ότι οι Νέες Τεχνολογίες έχουν αλλάξει σημαντικά τον τρόπο που εργάζονται οι επαγγελματίες μεταφραστές. Οι μεταφραστικές εφαρμογές συμβάλλουν σημαντικά όχι μόνο στην ταχύτητα αλλά και στην ποιότητα του μεταφραστικού έργου, κυρίως σε περιπτώσεις που το ποσοστό ταύτισης με μεταφράσεις που υπάρχουν στη μεταφραστική μνήμη είναι υψηλό. Σε περιπτώσεις που το ποσοστό ταύτισης είναι χαμηλό, η χρήση της Αυτόματης Μετάφρασης λαμβάνει δράση και οι μεταφραστές καλούνται να παίξουν το ρόλο του επιμελητή ώστε το μετάφρασμα να πληροί όλες τις προδιαγραφές που ορίζει η μεταφραστική διαδικασία. Η επιμέλεια αυτή τείνει, τις περισσότερες φορές, να είναι δυσκολότερη από την παραδοσιακή μεταφραστική πράξη. Σκοπός του άρθρου αυτού είναι αφενός να γίνει αναφορά στην επιμέλεια κειμένων που έχουν μεταφραστεί αυτόματα και αφετέρου να παρουσιαστούν οι τεχνικές και οι δεξιότητες που απαιτούνται ώστε οι επαγγελματίες μεταφραστές να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις της βιομηχανίας των γλωσσικών επαγγελμάτων. Εξετάζεται επίσης το προφίλ του σύγχρονου μεταφραστή και προτείνονται σενάρια συνδυασμού μεταφραστικών εφαρμογών.

Σοφία Χρηστίδου, Σταύρος Ε. Καμαρούδης
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
sochris@otenet.gr,  sicar.kamaroudis@voila.fr

Επτά βέλη σε μία φαρέτρα

Η παρούσα εργασία αποτελεί μέρος δημοσιευμένης διδακτορικής διατριβής στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και καταγράφει τις συμπεριφορές των μεταφραστών σχετικά με τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στα ειδικά πεδία της γλωσσολογίας και των τηλεπικοινωνιών, όπως επίσης και τις απόψεις προπτυχιακών, μεταπτυχιακών φοιτητών και πτυχιούχων ξένων φιλολογιών, παιδαγωγικών τμημάτων δημοτικής εκπαίδευσης και προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης με γλωσσολογικό υπόβαθρο, καθώς και μεταφραστών σε σχέση με τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στην απόδοση ειδικών όρων στην ελληνική στα διάφορα πανεπιστημιακά εγχειρίδια.
Συγκεκριμένα, η έρευνα στοχεύει στη διερεύνηση των μεταφραστικών στρατηγικών που χρησιμοποιεί ο εκάστοτε μεταφραστής και επιδιώκει να αναδείξει το κατά πόσο γίνονται ευρέως αποδεκτοί από τη γλωσσολογική-μεταφραστική κοινότητα νεωτερισμοί στις αποδόσεις όρων ή επικρατεί σύγχυση εξαιτίας των διαφορετικών αποδόσεων από τους γλωσσολόγους-μεταφραστές ώστε να προτιμώνται οι ξένοι όροι ή οι ελληνικοποιημένες αποδόσεις τους.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η ανάλυση ευρετηρίων όρων και τα ερωτηματολόγια. Τα δεδομένα που προέκυψαν αναλύθηκαν ποιοτικά και ποσοτικά.
Τα ευρετήρια όρων -πρωτότυπα και μεταφράσεις- αναλύθηκαν διεξοδικά με τη χρήση των μεταφραστικών στρατηγικών του Bέλγου μεταφρασεολόγου Dirk Delabastita μέσω των οποίων δημιουργήσαμε ένα εργαλείο επεξεργασίας με 7 μεταβλητές (εδώ προσθέσαμε μία επιπλέον στρατηγική). Οι γλώσσες εργασίας ήταν η ελληνική, η αγγλική και η γαλλική. Εδώ θα παρουσιάσουμε την έρευνα που εστιάστηκε στα γαλλικά γλωσσολογικά κείμενα και τα σχετικά ερωτηματολόγια.
Τα αποτελέσματα έδειξαν διαφοροποίηση των στάσεων και επιλογών τόσο των μεταφραστών των ακαδημαϊκών βιβλίων όσο και των υποκειμένων της έρευνας με ερωτηματολόγιο και απέδειξαν την αρχική μας υπόθεση σχετικά με το πρόβλημα μετάφρασης γλωσσολογικών όρων στην ελληνική καθώς και τη διχογνωμία που επικρατεί στην απόδοσή τους.
Τα πορίσματα της παρούσας έρευνας δημοσιευμένα σε μορφή εγχειριδίου θα μπορούσαν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμα στην εκπαίδευση μεταφραστών.

Στρογγυλό Τραπέζι
Η πιστοποίηση του μεταφραστή στην Ελλάδα

Συντονισμός: Παναγιώτης Αλεβαντής
Γ.Δ. Μετάφρασης, Γραφείο Αθηνών,
Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα

Συμμετέχουν:
Αρτεμισία Ένε, Πρόεδρος Π.Ε.Μ.
Δήμητρα Σταφυλιά, Πρόεδρος Π.Ε.Ε.Μ.Π.Ι.Π.
Ευτυχία Αυγήτα, Αντιπρόεδρος Σ.Μ.Ε.Δ.
Γεώργιος Ν. Βεϊκόπουλος, Αντιπρόεδρος Π.Σ.Ε.Μ.ΥΠ.ΕΞ.
Καθηγ. Σίμος Γραμμενίδης, Διευθυντής Δ.Π.Μ.Σ. Μετάφρασης, Α.Π.Θ.

Τα τελευταία χρόνια οι συζητήσεις αναφορικά με την ανάγκη πιστοποίησης των μεταφραστών πολλαπλασιάζονται σε Ελλάδα και εξωτερικό. Οι νέες μορφές που λαμβάνει το επάγγελμα του μεταφραστή, η έντονη παρουσία των τεχνολογικών μέσων στη μεταφραστική διαδικασία καθώς και οι συλλογικές διαδικτυακές μορφές μετάφρασης, συνιστούν μόνο μερικούς από τους παράγοντες που θέτουν το επάγγελμα σε νέα βάση, καταδεικνύοντας την ανάγκη καλύτερης οργάνωσης, τυποποίησης και πιστοποίησής του.
Συνεχίζοντας το διάλογο που άνοιξε στις 8/11/2014, στο Συνέδριο «Το μέλλον των γλωσσικών επαγγελμάτων», το οποίο διοργανώθηκε από το Γραφείο Αθηνών της Γ.Δ. Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το Πανεπιστήμιο Πειραιά, η Στρογγυλή Τράπεζα «Η πιστοποίηση του μεταφραστή στην Ελλάδα» επιδιώκει να εξετάσει το ακανθώδες ζήτημα της πιστοποίησης που, παρά τις διαφωνίες που, ενδεχομένως, εγείρει, αφορά το σύνολο του μεταφραστικού κόσμου.
Κάποια ερωτήματα που εύλογα τίθενται είναι τα ακόλουθα:
- Σε ποιο βαθμό είναι η πιστοποίηση αναγκαία;
- Ποιες δεξιότητες θα πρέπει να πιστοποιούνται;
- Ποιοι θα έχουν δικαίωμα συμμετοχής σε μία ενδεχόμενη διαδικασία πιστοποίησης;
- Ποιοι συνδυασμοί γλωσσών θα έπρεπε να καλύπτονται;
- Υπάρχει ανάγκη πιστοποίησης μεταφραστών γενικών καθηκόντων ή και μεταφραστών με εξειδίκευση σε συγκεκριμένα θεματικά πεδία;
- Ποιοι φορείς θα ήταν αρμόδιοι προκειμένου να εμπλακούν στη διαδικασία πιστοποίησης;
- Ποια διαδικασία προτείνετε προκειμένου να επιτευχθεί συναίνεση;

Στρογγυλό τραπέζι
Διαπολιτισμική μνήμη, περιπλανώμενη μνήμη: η εμπειρία του Ολοκαυτώματος

Συντονισμός: Τιτίκα Δημητρούλια
Επίκουρη Καθηγήτρια, Τομέας Μετάφρασης,
Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Α.Π.Θ.

Συμμετέχουν:
Ελένη Χοντολίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, Α.Π.Θ.
Ρένα Μόλχο, Ιστορικός, Εκπρόσωπος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης

Σε μια ρευστή εποχή, όπου τα πάντα επαναπροσδιορίζονται σε μια παγκοσμιοποίηση που τείνει να γίνει ανεξέλεγκτη και φαντάσματα του παρελθόντος κάνουν απειλητικά την εμφάνισή τους, η πολιτισμική, συλλογική μνήμη αποτελεί έναν από τους καλύτερους τρόπους αντίστασης στη βαρβαρότητα και αποφυγής νέων δεινών. Η παγκόσμια μνήμη, κατεξοχήν διαπολιτισμική, συγκροτείται μέσα από τις διαδρομές των γεγονότων, των εμπειριών και των βιωμάτων στις διάφορες γλώσσες, χώρες, εθνότητες. Αυτές οι διαδρομές, που σχεδιάζονται συχνά μέσα από τα μονοπάτια της μετάφρασης, δεν είναι μονοσήμαντες. Οι εν κινήσει αυτές μνήμες διαφοροποιούνται, διαφοροποιώντας και την πρόσληψη των γεγονότων καθαυτά. Η συγκεκριμένη στρογγυλή τράπεζα θα εξετάσει τη διαδικασία αυτή μεταλλαγής της μνήμης, μέσω της μετάφρασης αλλά όχι μόνο, με αναφορά στο οικουμενικής εμβέλειας γεγονός του Ολοκαυτώματος, η ανάμνηση του οποίου είναι σήμερα πιο επιβεβλημένη από ποτέ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Deane-Cox, Sharon (2013). “The translator as secondary witness: Mediating memory in Antelme's L'espèce humaine”, Translation Studies,
DOI: 10.1080/14781700.2013.795267.
Erll, Astrid (2011a). «Travelling Memory», in Rick Crownshaw (ed.) Transcultural Memory, special issue of Parallax, 61.
Kuhiwczak, Piotr (2007). Holocaust writing and the limits of influence, Forum for Modern Language Studies, 43, 2: 161-172.