ΟΜΙΛΗΤΕΣ

Η μετάφραση βουδιστικών κειμένων στα ελληνικά

Περίληψη

Ο βουδισμός ξεκίνησε τον 5ο αιώνα πΚΕ από την Ινδία και απλώθηκε σταδιακά σε όλη την Ασία, αποκτώντες τοπική χροιά καθώς εξελίχθηκε στην κάθε χώρα ξεχωριστά, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων την Ταϊλάνδη, το Θιβέτ, την Κίνα και την Ιαπωνία. Εκδοχές του βουδιστικού Κανόνα σώζονται στην παλική, σανσκριτική, κινεζική και θιβετανική γλώσσα. Όλες τους γλώσσες-κλειδιά στη διαμόρφωση της βουδιστικής ορολογίας όπως μας μεταφέρεται σήμερα κυρίως μέσω των αγγλικών κειμένων.

Καθώς ο βουδισμός είναι ένα εκτενέστατο φιλοσοφικό και ψυχολογικό σύστημα με πολυάριθμες κατηγοριοποιήσεις, βρίθει ειδικής ορολογίας και συχνά, ενώ μεταφράζει κανείς από τα αγγλικά, αναγκάζεται να ανατρέξει στους όρους σε γλώσσες όπως η παλική, η σανκριτική και η θιβετανική.

Για παράδειγμα, για τον σανσκριτικό όρο pratītyasamutpāda (τη βουδιστική σύλληψη του νόμου της αιτιότητας) υπάρχει μια σωρεία αποδόσεων στα αγγλικά: conditioned co-production, conditioned co-arising, dependent arising, interdependent arising, dependent origination, dependent and simultaneous origination, mutual causality.

Και τα πράγματα μπορεί να γίνουν ακόμη πιο περίεργα, με όρους όπως thusness και suchness (απόδοση του σανσκριτικού tathātā).

Ελλείψει «κανονικοποιημένης» ορολογίας, ο μεταφραστής αναγκάζεται συχνά όχι μόνο να αξιολογεί τις διαθέσιμες ορολογικές λύσεις αλλά και να δημιουργεί δικές του για όρους που δεν έχουν αποδοθεί στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ένα επίσης μεγάλο πρόβλημα είναι η προφορά. Κι εδώ πολλές φορές δημιουργούνται προβλήματα που προκύπτουν από ενδιάμεσες γλώσσες, όπως τα αγγλικά. Για παράδειγμα οι σανκριτικές λέξεις prajñā και jñāna έχουν περάσει εσφαλμένα στις δυτικές γλώσσες με την προφορά πράτζνα / πράζνα και τζνάνα / ζνάνα. Και θα ήταν μικρό το πρόβλημα αν η ρίζα -jñā δεν ήταν κοινή στις ευρωπαϊκές γλώσσες: know, gnosis, conoscere(ιταλικά), kennen (γερμανικά), känna (σουηδικά), κ.ο.κ.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, έχουμε διαγλωσσικά ομόφωνες λέξεις που σκανδαλίζουν: το όνομα του ιστορικού Βούδα είναι «Βούδας Σακυαμούνι» όπου muni στα σανσκριτικά σημαίνει «σιωπηλός ασκητής». Εξ ου και το γνωστό μάντρα om muni muni maha muniye soha.

Λέξεις Κλειδιά

βουδισμός, μετάφραση βουδιστικών κειμένων, ορολογία, βουδιστική ορολογία, σανσκριτικά
Buddhism, Buddhist translation, terminology, Buddhist terminology, Sanskrit

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Σανγκαράκσιτα, Όραμα και Μεταμόρφωση, Μια εισαγωγή στο Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι του Βούδα, (εισ./μτφ. Σπύρος Δόικας), Άφατον, 1999
• Paramananda, Άλλαξε Μυαλό! Πρακτικός Οδηγός για τον Βουδδιστικό Διαλογισμό, Κυβέλη, 2002, (μτφ. Σπύρος Δόικας)
• Γκέντυν Ρίνποτσε, Συμβουλές από τη Καρδιά ενός Δασκάλου της Μαχαμούντρα, Βουδιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης "Κάρμα Γκυάλτσεν Λινγκ", 2013
• Τσεγκύαμ Τρούνγκπα, Τρελή σοφία Μία μοναδική υπερβατική εμπειρία, Κέδρος, Μετάφραση: Βαρβάρα Χατζησάββα, 2006
• Τσέγκυαμ Τρούνγκπα, Ο μύθος της ελευθερίας και ο δρόμος του διαλογισμού, μετάφραση Μαρία Πιερουτσάκου – Κλαδάκη, ΣώμαΝους, 1999

Σύντομο βιογραφικό

Ο Σπύρος Δόικας είναι κάτοχος του πτυχίου Αγγλικής Φιλολογίας του Manchester Metropolitan University και του Diploma in Translation του Chartered Institute of Linguists. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στη Μηχανική Μετάφραση στο UMIST και έχει μετεκπαιδευτεί σε θέματα μεταφραστικών τεχνολογιών στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου. Εργάζεται ως επαγγελματίας μεταφραστής από το 1995, αρχικά με εκδοτικούς οίκους και στη συνέχεια ως ελεύθερος επαγγελματίας μεταφράζοντας τεχνικά κείμενα με ειδίκευση στην πληροφορική και στις εφαρμογές μεταφραστικής μνήμης. Ασχολείται επίσης με την ανάπτυξη ιστότοπων (με έμφαση στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα, το δυναμικό περιεχόμενο και την πολυγλωσσικότητα). Το 2001 δημιούργησε το Translatum.gr, την ελληνική πύλη για τη Μετάφραση. Είναι μέλος του Δ.Σ της  Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας.