Ράνια Αντωνίου
ΠΕ 34
Υποψήφια Διδάκτορας
Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
antoniourania@yahoo.com
Εργαλεία και στρατηγικές διασημειωτικής μετάφρασης: από την λογοτεχνία στον κινηματογράφο.
Περίληψη
Σύμφωνα με το άρθρο On linguistic aspects of translation (1959) του R. Jakobson, υπάρχουν τρεις κατηγορίες μετάφρασης:
α. H ενδογλωσσική μετάφραση ή αναδιατύπωση: η ερμηνεία των γλωσσικών σημείων μέσω άλλων σημείων της ίδιας γλώσσας.
β. Η διαγλωσσική μετάφραση ή καθαυτή μετάφραση: η ερμηνεία των γλωσσικών σημείων μέσω σημείων μιας άλλης γλώσσας.
γ. Η διασημειωτική μετάφραση ή μεταστοιχείωση: η ερμηνεία των γλωσσικών σημείων μέσω μη γλωσσικών σημείων.
Παράδειγμα διασημειωτικής μετάφρασης μπορεί να αποτελέσει η κινηματογραφική διασκευή ενός λογοτεχνικού έργου, μιας γελοιογραφίας, ενός ζωγραφικού πίνακα, ενός αρχιτεκτονικού έργου, ακόμα και η μετάπλαση μιας παρτιτούρας σε μουσική.
Από τις περιπτώσεις που προαναφέρθηκαν, θα μας απασχολήσει η πρώτη, δηλαδή η φιλμική μεταμόρφωση ενός γραπτού κειμένου.
Ένα από τα πρώτα ζητήματα που προκύπτουν ότι μιλάμε για κινηματογραφικές μεταφορές είναι το ζήτημα της πιστότητας ή όχι στο λογοτεχνικό κείμενο, ωστόσο ο Έκο έχει δηλώσει ότι αν αναζητήσει κάποιος σε ένα λεξικό την έννοια της λέξης πίστης θα διαπιστώσει ότι σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιείται η λέξη ακρίβεια για να αποδοθεί ο ορισμός (2003).
Επομένως το ζήτημα της πιστότητας ή μη στο κείμενο πηγή θα πρέπει να αξιολογηθεί βάσει συγκεκριμένων υλικών και τεχνοτροπιών. Για να γίνει κάτι τέτοιο σημαντικό είναι να κατανοηθούν τα δομικά συστατικά που διαθέτει το κάθε σημειωτικό σύστημα, αφού κάθε ένα αποτελείται από επιμέρους κώδικες, τους υποκώδικες και συγκεκριμένα η λογοτεχνία δομείται ως εξής: αρχή, χρόνος, τόπος, αφηγητής, είδος, λεξιλόγιο, διακείμενο, ιδεολογία, έκβαση, ενώ ο κινηματογράφος: αρχή, εικόνα, ήχος, προβολή, σκηνοθεσία, αφήγηση, είδος, ιδεολογία, διακείμενο, έκβαση. Ορισμένα από αυτά τα δομικά στοιχεί είναι κοινά και άλλα διαφέρουν. Λαμβάνοντάς τα υπόψη μπορούμε να πούμε ότι από τη μια μεριά έχουμε την λογοτεχνική περιγραφή και από την άλλη την φιλμική αναπαράσταση.
Όπως έχει παρατηρήσει ο Διζικιρίκης (1983) τα εκφραστικά μέσα της λογοτεχνίας είναι σαφές ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον κινηματογράφο και επομένως θα πρέπει να τα μετακωδικοποιήσει κάποιος πριν τα χρησιμοποιήσει. Ταυτόχρονα η κριτική τους ανασκόπηση και η αντιπαραβολή των επιμέρους υλικών θα πρέπει να λάβει υπόψη και άλλες παραμέτρους όπως το σενάριο, ως διαμεσολαβητικό κείμενο, αφού όπως παρατηρεί ο Gregory (1967, σ.σ. 177-198): «η γλώσσα της ταινίας είναι προφορική, αλλά γεννιέται μέσα από γραπτή μορφή, δηλαδή το σενάριο», τις κοινωνικές, ιστορικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες δημιουργίας του έργου και την αποτύπωση της εμπειρίας των συντελεστών. Άρα ξεκινάμε με ένα δεδομένο ότι αυτό που διαβάζουμε στο βιβλίο θα πρέπει να υποστεί διαφοροποιήσεις για να μεταπλαστεί σε εικόνα.
Η διασημειωτική μετάφραση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι μια κατηγορία μετάφρασης αρκετά υπαινικτική, που μας καλεί να διευρύνουμε κατά πολύ το πεδίο όσων λέγονται και όσων μπορούν να ερμηνευτούν. Παράλληλα καθιστά τον χώρο της μετάφρασης ευέλικτο, τυχαίο και συμπτωματικό.
Λέξεις κλειδιά: Διασημειωτική μετάφραση, κινηματογράφος, σενάριο, μετακωδικοποίηση, intersemiotic translation, cinema, script, transcoding
Βιβλιογραφία ξενόγλωσση
- Bluestone, G., (1959), Novels into film, Λονδίνο, Cambridge University Press.
- Mc Farlane, B. (1996), Novel to film. An Introduction to the Theory of Adaptation, Οξφόρδη, Clarendon.
- Stam, R., (2000), Beyond fidelity the dialogis of adaptation, Λονδίνο, The Athlone Press.
- Woolf, V., (1950), The Cinema. The Captain's Death Bed and Other Essays, Λονδίνο, The Hogarht Press.
Ελληνόγλωσση
- Διζικιρίκης, Γ. (1983), Λεξικό αισθητικών και τεχνικών όρων του κινηματογράφου, Αθήνα, Αιγόκερως.
- Κακλαμανίδου, Δ. (2006), Όταν το μυθιστόρημα συνάντησε τον κινηματογράφο, Αθήνα, Αιγόκερως.
- Λαζαράτος, Γ. (2007), Umberto Eco: Διασημειωτική Μετάφραση & Μετάφραση και Επιστημολογία, Αθήνα, Παπαζήσης.
- Στάθη, Ε., (2011), Σημεία και σύμβολα στη φιλμική γλώσσα, Αθήνα, Αιγόκερως.
Διαδικτυακοί τόποι
https://scholar.google.gr/scholar?q=roman+jakobson+on+linguistic+aspects+of+translation&hl=el&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart&sa=X&ved=0ahUKEwj--9SA6KrQAhWCCSwKHavNAjUQgQMIFzAA (προσπελάστηκε: 02/11/2016).
Βιογραφικό
Αντωνίου Ράνια
Απόφοιτη Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ., Μεταπτυχιακό Θεωρητική και Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Α.Π.Θ., Μεταπτυχιακό Γλωσσοδιδακτική Α.Π.Θ., Υποψήφια Διδάκτορας Α.Π.Θ.
Ανακοινώσεις σε συνέδρια: «Το Compact εικονογραφημένο λεξικό των εκδόσεων Καυκάς: Η χρήση του στο μάθημα της ξένης γλώσσας ως επικουρικό υλικό. Εφαρμογή σε μαθητές Γυμνασίου», «Κινηματογραφικές μεταφορές λογοτεχνικών έργων στην εκμάθηση της ξένης γλώσσας», «Η ιδιάζουσα ερωτική σχέση μεταξύ της Tristana και του Don Lope, μέσα από τον φακό του Luis Buñuel», «Πολιτισμός, πολυγλωσσία, ετερότητα και διδακτική στα ομογενειακά σχολεία της Κωνσταντινούπολης».
Τίτλοι δημοσιευμένων άρθρων: «Το γλωσσικό υπόστρωμα και επίστρωμα της ισπανικής γλώσσας», «Καταγραφή των στάσεων μαθητών ξένης γλώσσας αναφορικά με τη μητρική γλώσσα του καθηγητή τους», «Εργαστήρι Μετάφρασης Ιταλικής Γλώσσας στη Ρόδο», «Σύμφωνα με τον Wittgenstein, τα όρια της γλώσσας μου καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου», «Η απόκτηση της μητρικής γλώσσας είναι ένα από τα βασικότερα θέματα που έχουν απασχολήσει την επιστήμη. Πρόκειται για ιδιότητα έμφυτη ή επίκτητη;», «Προθέσεις επιλογής ξένης γλώσσας, από μέρους των μαθητών».
Δημοσιευμένες μεταφράσεις: «Η συνομωσία των λέξεων», Benito Pérez Galdós και «Το θαυμαστό απόγευμα του Μπαλτασάρ», Gabriel García Márquez.
Διδασκαλία στη Δευτεροβάθμια και στην Δια Βίου Μάθηση.
